Liber Mesuesi Fizika 6 2u5i30
This document was ed by and they confirmed that they have the permission to share it. If you are author or own the copyright of this book, please report to us by using this report form. Report 3b7i
Overview 3e4r5l
& View Liber Mesuesi Fizika 6 as PDF for free.
More details w3441
- Words: 7,517
- Pages: 34
Marie Korriku
LIBËR PËR MËSUESIN FIZIKA 6
BOTIME
BOTIME
Të gjitha të drejtat janë të rezervuara © Pegi 2012 Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese “Pegi” sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi.
Shtëpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 [email protected]
PËRMBAJTJE
Plani mësimor........................................................................................................4 KREU 1 TRUPAT DHE LËNDA Tema 1.1 Trupat dhe lënda..................................................................................7 Tema 1.2 Gjendjet e lëndës dhe ndrtimi i saj......................................................8 Tema 1.3 Përmasat e trupave.Vëllimi................................................................9 Tema 1.4 Masa e trupave .................................................................................11 Tema 1.5 Vetitë e trupave të ngurtë...................................................................12 Tema 1.6 Vetitë e lëngjeve.................................................................................13 Tema 1.7 Vetitë e gazeve..................................................................................14 Tema 1.11 Përsëritje kapitulli (trupat dhe lënda)................................................15 Tema 1.12 Test për vetkontroll (trupat dhe lënda)...............................................16 KREU 2. Tema 2.1 Tema 2.2 Tema 2.3 Tema 2.4 Tema 2.7 Tema 2.8
DUKURITË TERMIKE Ndjesitë termike dhe temperatura......................................................18 Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë..............................................17 Bymimi termik i lëngjeve dhe i gazeve ................................................20 Shndërrimi i gjendjeve të lëndës ........................................................21 Përsëritje (Dukuritë termike).............................................................22 Test për vetëkontroll ..........................................................................23
KREU 3: DUKURITË ELEKTRIKE DHE MAGNETIKE Tema 3.1 Qarku dhe rryma elektrike..................................................................25 Tema 3.2 Skema e qarkut elektrik......................................................................26 Tema 3.4 Efektet e rrymës elektrike....................................................................27 Tema 3.5 Bashkëveprimi magnetik....................................................................28 Tema 3.6 Toka sillet si magnet. Busulla.............................................................29 Tema 3.9 Përsëritje (dukuritë elektrike).............................................................30
4
35 javë x 1 orë/javë = 35 orë Njohuri të reja 16 orë Punë laboratori 8 orë Përsëritje 3 orë Teste 3 orë Kurikula e lirë 5 orë
Programi sintetik
Klasa: VI
LËNDA: FIZIKË
PLANI MËSIMOR
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
3 4 5
2
1
Orë
Kreu
4T+2P.P+1P+ +1T.K
II. Dukuritë Termike (8 orë)
7T+3P.P+ 1P+1T.K:
I. Lënda dhe vetitë e saj. (12 orë)
5
• Në përfundim të kapitullit nxënësi Të jetë i aftë: • Të përshkruajë ndryshimet fazore. • Të dallojë vlimin nga avullimi. • Të përshkruajë faktorët që ndikojnë në procesin e avullimit. • Të përshkruajë ndryshimet tek trupat gjatë rritjes apo zvogëlimit • të temperaturës. • Të përdorë mjetet për matjen e • Temperaturës • Të interpretojë dukuritë termike • Në rolin për jetën në tokë. • Të ndërtojë grafikun e varësisë së temperaturës nga koha.
Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë:
• Të dallojë trupa dhe lëndë. • Të dallojë tri gjendjet e lëndës. • Të tregojë vetitë e trupave. • Të përkufizojë masën dhe vëllimine trupit. • Të analizojë trupa dhe lëndë që ndotin mjedisin. • Të përdorë saktë mjete laboratorike si vizore, peshore, ene e shkallëzuar. • Të përcaktoje vëllimin e trupave të rregullt dhe të çrregullt. • Të nxjerrë përfundime të sakta mbi matjet me mjetet laboratorike. • Të zbatojë rregullat e sigurimit teknik në laborator
Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë:
Objektivat e Kreut
2.8 Test për vetëkontroll.
2.7 Përsëritje kapitulli.
2.6 P.P. Të vrojtojmë shkrirjen dhe ngurtësimin e naftalinës.
2.5 P.P. Të vrojtojmë ngrohjen dhe avullimin e ujit.
2.4 Shndërrimet e gjendjeve të lëndës
2.3 Bymimi dhe tkurrja e lëngjeve dhe gazeve
fletore laboratori
termometër, naftalinë, provëz
gotë qelqi, termometër
gotë kimike, lëng, tullumbac
Mjet laboratori
2.2 Bymimi dhe tkurrja e trupit të ngurtë
Teksti Fizika 6
Ujë i ngrohtëftohtë
fletore pune
Peshore, trupa të ndryshëm
2.1 Ndjesia termike dhe temperatura.
1.12 Testi për vetkontroll
1.11 Përsëritje kapitulli.
1.10 P.P. Matja e masës me peshore.
trupa, vizore, kuboid
1.8 P.P. Të matim përmasat dhe vëllimin e trupave në formë të rregullt. 1.9 P.P. Të matim vëllimin e lëngut dhe të një trupi në formë jo të rregullt.
Enë e shkallëzuar, Ujë, trupa të vegjël
Shiringë, tullumbac
1.7 Vetitë e gazeve. fletore laboratori
Enë e shkallëzuar Lëngje
sustë, plastelinë,
peshore, trupa
trupa gjeometrikë
1.6 Vetitë e lëngjeve.
1.3 Përmasat e trupave. Vëllimi. 1.4 Masa e trupave. 1.5 Vetitë e trupave të ngurtë
Susta, lëngje, trupa të ngurtë
1.2 Tri gjendjet e lëndës dhe ndërtimi thërrmijor i saj.
Mjetet mësimore trupa, fotografi
Teksti Fizika 6
Materiali burimor
1.1 Trupat dhe lënda.
Tema mësimore për çdo orë mësimi
35
Orë e lirë
Orë e lirë
Orë e lirë
33
(4 orë)
2. Përforcim njohurish
Orë e lirë
32
34
3.10 Test kontrolli.
31
5. Veprimtari shkollore
4. Veprimtari shkollore
3. Përforcim njohurish
3.9 Përsëritje kapitulli.
30
Orë të lira
3.8 P.P. Të ndërtojmë elektromagnetin.
1. Testi vjetor (orë e lirë)
3.6 Veprimet e rrymës elektrike.
3.5 P.P. Përçues dhe veçues.
3.4 Skema e qarkut elektrik.
3.3 Qarku dhe rryma elektrike.
3.2 Toka sillet si magnet. Busulla.
3.1 Bashkëveprimi magnetik.
Tema mësimore për çdo orë mësimi
29
• Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë: • Të dallojë polet e magnetit dhe forcat e bashkëveprimit ndërmjet tyre. • Të përdorë busullën. • Të dallojë trupat përcjellës dhe veçues. • Të përcaktojë veprimet e rrymës elektrike. • Të ndërtojë qarkun elektrik. • Të vizatojë skemën e qarkut elektrik. • Të përdorë modele si elektromagnetin apo zilen elektrike • Të pyesë dhe të mbledhë informacion mbi gjërat që e habisin
Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë:
Objektivat e Kreut
3.7 P.P. Ndërtimi i qarkut elektrik.
Orë e lirë
5T+3P.P+1P+ 1O.L+1T.K
III. Dukuritë magnetike dhe elektrike (11ore)
Kreu
28
27
26
25
24
23
22
21
Orë
6 fletore laboratori
Teksti Fizika 6
fletore laboratori
Teksti Fizika 6
Materiali burimor
bateri, llambë, çelës gozhdë.
bateri, llambë, çelës
drejtoria
qarqe elektrikë
bateri, llambë, çelës etj.
bateri, llambë, çelës
bateri, llambë, çelës
magnet, busull
magnet, trup, hekur
Mjetet mësimore
Tema 1.1: Trupat dhe lënda Objektivat Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të thotë përkufizimin e trupit dhe lëndës. Të listojë 5 trupa që ndodhen në klasë. Të listojë 3 lëndë që ndodhen në klasë. 2) Të listojë 3 trupa me të njëjtën lëndë. Të listojë 3 trupa me funksion të njëjtë, por me lëndë të ndryshme. 3) Të shkruajë katër karakteristika të trupave, duke i shoqëruar me shembuj.
Mjetet • Teksti • Trupa të ndryshëm Zhvillimi i orës së mësimit • Nxënësve u drejtohet pyetja “Thoni objekte që na rrethojnë në mjedisin ku jetojmë dhe më gjerë?” Shkruhen në dërrasë objektet që thonë nxënësit. • Orientohen më shumë për ato që shohin dhe prekin por, edhe për ato që nuk i shikojnë dhe prekin. • Shkruhet tema në dërrase dhe njihen nxënësit me objektivat e orës së mësimit.
LIBËR PËR MËSUESIN
Metoda e zhvillimit të mësimit • Bashkëbisedimi • Shpjegimi • Analiza
Përkufizohet çfarë është trupi dhe lënda. • Kërkohet nga nxënësit të gjejnë në klasë trupa të ndryshëm me të njëjtën lëndë dhe trupa me funksion të njëjtë me lëndë të ndryshme. • Listohen në dërrasë disa trupa të ndryshëm dhe pastaj gjejmë karakteristikat që i bëjnë të ndryshëm këta trupa p.sh.: shkumësi, dërrasa, dritarja, harta, libri, stilolapsi, susta e stilolapsit, një shishe me ujë, coca-cola, alkool etj. Evidentohen karakteristikat e trupave nga përbërja e lëndës (qelqi i tejdukshëm, i fortë, i thyeshëm; druri i fortë; shkumësi i fortë por i thyeshëm; susta ndryshon formën; plastelina e butë etj.), nga forma dhe përmasat, si tavolina e nxënësit me të mësuesit ndryshon forma dhe madhësia etj. • Ndahen nxënësit në katër grupe për të parë përvetësimin e njohurive të marra:
7
A- Të listojnë pesë trupa me të njëjtën lëndë. B- Të listojnë pesë trupa të njëjtë të përbërë nga lëndë të ndryshme. C- Të listohen pesë karakteristika të trupave të ndryshëm, duke dhënë nga një shembull. D- Të listohen pesë lëndë të ndryshme dhe nga një trup për secilin. Secili grup thotë përgjigjet e veta dhe diskutohen. Punohen ushtrimet 1-5 (provoni njohuritë) Bëhen vlerësimet e nxënësve për njohuritë. Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimet 7-11
FIZIKA 6
Tema 1.2 Gjendjet e lëndës dhe ndërtimi i saj Objektivat 1) Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të përshkruajë tri gjendjet e lëndës. • Të listojë nga dy trupa ku lënda të jetë në tri gjendjet e saj. 2) Të nxjerrë në pah natyrën grimcore të lëndës nëpërmjet tre shembujve. 3) Të thotë nga dy karakteristika që ka secila gjendje e lëndës dhe t’i krahasojë ato. Metodat • Bashkëbisedim • Vrojtim • Diskutim • Eksperimenti frontal Mjetet • • • • • • •
8
Teksti Shkumës Letër, laps Ujë, bojë Kripë ose sheqer Ngrohës Enë metalike
Zhvillimi i orës së mësimit • Diskutohen detyrat e shtëpisë. • Shkruhet tema e mësimit në dërrasë.
Tema 1.3 Përmasat e trupave. Vëllimi
LIBËR PËR MËSUESIN
• Pyeten nxënësit çfarë dinë për këtë temë, çfarë kanë mësuar nga Dituria e Natyrës. • Kërkohen shembuj nga nxënësit për të dalluar tre gjendjet e lëndës. • Lënda ndryshon gjendjen në varësi të kushteve fizike, p.sh. nëpërmjet temperaturës. Bëhet një eksperiment frontal, ku të vërehet shndërrimi i akullit në avull. Të kërkohen nga nxënësit shembuj të tjerë. • Shpjegimi i ndërtimit të lëndës Kryhen disa eksperimente frontale për të treguar që lënda është e përbërë nga thërrmija të vogla, duke marrë pluhurin e shkumësit, copa letre, sheqer duke e tretur në ujë, hapet një parfum etj. Jepet përkufizimi i molekulës Theksohet që molekulat ruajnë vetinë e lëndës dhe lëndë të ndryshme kanë molekula të ndryshme. • Kontrollohen njohuritë e marra nëpërmjet pyetjeve. Thoni tre gjendjet e lëndës. Thoni shembuj për tre gjendjet e lëndës. Ç’është molekula? Punohen ushtrimet 1- 4 provoni njohuritë. Vlerësohen nxënësit. Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimet 5 dhe 6. Të shkruajnë shembuj të ndryshëm që vërtetojnë se lënda ka ndërtim thërrmijor.
Objektivat: Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të përkufizojë vëllimin e trupave në hapësirë. • Të thotë formulën e gjetjes së vëllimit të kuboidit. • Të thotë njësinë matëse të gjatësisë, shumëfishat dhe nënfishat e saj. 2) Të zbatojë formulën e vëllimit për trupat e rregullt. 3) Të zbatojë formulën e vëllimit për lëngjet. • Të gjejë vëllimin e trupave të çrregullt kur përdor enë të shkallëzuara. Metodat: Shpjegim, bashkëbisedim, vrojtim, eksperiment, arsyetim. Mjetet: Vizore të shkallëzuar, enë të shkallëzuar, trupa gjeometrikë, trupa të çrregullt. Zhvillimi i orës së mësimit • Diskutohen detyrat e shtëpisë.
9
FIZIKA 6
10
• Pyeten nxënësit për tre gjendjet e lëndës, kërkohet të jepen shembuj të trupave të ndryshëm të formave të rregullta dhe jo të rregullta. • Pyeten nxënësit si bëhet krahasimi ndërmjet trupave të ndryshëm nga ana e madhësisë. Shkruhet tema në dërrasë. Përmasat e trupave . Shpjegohet që çdo trup zë një vend në hapësirë. Trupat e rregullt kanë tre përmasa, gjerësi, gjatësi, lartësi. Në formën e bashkëbisedimit duke pyetur për trupa të ndryshëm në klasë, përcaktohen përmasat e tyre. Kujtojmë njësinë e matjes së gjatësisë, shkruajmë në dërrasë shumëfishat dhe nënfishat e metrit. Pyeten nxënësit se çfarë dinë për veprimet me njësinë e gjatësisë. Tregohen mjetet që përdoren për matjen e përmasave të trupit. Vëllimi i trupave Vëzhgohen trupat në klasë dhe diskutohet për hapësirën që zënë në klasë. Kërkohet nga nxënësit për të thënë disa nga trupat e rregullt që njohin. Jepet përkufizimi i vëllimit të trupave . E rëndësishme është të përsëritet shndërrimi i njësisë së vëllimit nga m3 në dm3 në cm3 në mm3 po ashtu dhe shndërrimin e 1 litër =1dm3 1 litër =1000cm3 …………. Matja e vëllimit të lëngjeve. Kërkohet nga nxënësit se si mund të gjejmë vëllimin e trupave të çrregullt p.sh. një gur i vogël kur kemi enë të shkallëzuar, apo vëllimi i një kokërr orizi apo gruri. Gjendet vëllimi i një shkrepëseje në klasë. Te shpjegohet matja e drejtpërdrejtë dhe e tërthortë. E rëndësishme është të theksojmë madhësitë fizike dhe njësitë matëse. Kontrollohen njohuritë e marra në këtë orë mësimi Punohen ushtrimet 1-7 duke i diskutuar. Kërkohet nxënësve të ndarë në grupe me katër ose gjashtë nxënës të gjejnë vëllimin e objektit që ka formë të rregullt, duke bëre matje të drejtpërdrejta. Vrojtohet puna e nxënësve diskutohet dhe vlerësohet. Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimi 8-10.
Tema 1.4 Masa e trupave Objektivat: Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të përkufizojë masën e trupave. 2) Të kryejë veprime me njësitë e masës, shumëfishat dhe nënfishat. 3) Të krahasojë trupat jo vetëm nga hapësira që zë në hapësirë por dhe nga rëndesa e tyre.
Mjetet: Metër të shkallëzuar në mm, enë e shkallëzuar, trupa të lëndëve të ndryshëm. Kontrollohen detyrat e shtëpisë. Cilat janë tre gjendjet e lëndës? Shembuj për secilën gjendje. Ç’është vëllimi i trupave? Si gjendet vëllimi i trupave të rregullt? Po i trupave të çfarëdoshëm? Informacioni i ri Shkruhet tema në dërrase. Sasia e lëndës Merren disa trupa të së njëjtës lëndë dhe kërkohet se cili rëndon më shumë. Merren trupa të lëndëve të ndryshme ku mbase forma është e ndryshme , krahasohen se sa rëndojnë. Theksojmë se trupat e të njëjtës lëndë që rëndojnë njësoj themi se përmbajnë të njëjtën sasi lënde. Merren trupa me të njëjtën formë por që rëndojnë jo njësoj themi se përmbajnë sasi të ndryshme lënde. Masa. Matja e masës Jepet përkufizimi i masës, theksohet që masa shpreh një veti të veçantë të trupit. Shpjegohet cila është njësia matëse e masës së trupave. Bëhen shndërrimet në shumëfisha dhe nënfisha. Duhet të theksojmë se kur matim masën e një trupi do të thotë të krahasojmë atë trup me etalonin e masës. Një rezultat të saktë e marrim vetëm me peshore. Shpjegojmë si përdoret peshorja, shembuj të disa peshoreve. Theksohet që masa e trupit është veti e vetë trupit dhe nuk varet nga vendndodhja e tij në univers, sepse sasia e lëndës nuk ndryshon. • Bëhet një përforcim i lëndës duke parë realizimin e objektivave. Punohen ushtrimet 3-8 në formë bashkëbisedimi, por duke bërë dhe vlerësime. • Ndahen nxënësit në dy grupe në formë konkursi . Shkruhen dy ushtrime në dërrasë.
LIBËR PËR MËSUESIN
Metodat: Shpjegim, bashkëbisedimi, vrojtimi, eksperimenti, arsyetimi.
11
0,5 kg=…………mg 3780mg=………g 12kg+1200g=
756mg=……….g 0,35 kg=……..mg 5kg+2000g=
• Bëhet vlerësimi i nxënësve. • Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimi 1, 2.
Tema 1.5 Vetitë e trupave të ngurtë Objektivat: Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të thotë vetitë e trupave të ngurtë. 2) Të konkretizojë secilën veti të trupave të ngurtë me nga një shembull. 3) Të shpjegojë me anë të përshkrimit të një eksperimenti, që trupat e ngurtë e ruajnë vëllimin e tij.
FIZIKA 6
Metodat: Shpjegim, bashkëbisedim, eksperiment frontal, analizë. Mjetet: Trupa të ndryshëm të ngurtë me veti të ndryshme si: gotë qelqi, vizore plastike, copë kompensatë, shkumësa, enë të shkallëzuar, ujë, plastelinë, sustë etj. Zhvillimi i orës së mësimit. • Kontrollohen detyrat e shtëpisë. (5 min) • Pyeten nxënësit për ndërtimin thërrmijor të lëndës. • Si përkufizohet vëllimi dhe si gjendet vëllimi i trupave të ndryshëm? • Si përkufizohet masa e trupave dhe si gjendet masa e trupave? • Ç’është molekula? (5 min) • Informacioni i ri (25 min) Kërkohet nga nxënësit të thonë disa trupa të ngurtë që ndodhen në klasë dhe jashtë saj. Për secilin nga trupat kërkohet çfarë vetish dinë dhe çfarë mund t’i bashkojë.
12
Shkruhet tema në dërrasë. • Përbërja e trupave të ngurtë. Trupat përbëhen nga lëndë të ndryshme. • Ndërtimi i trupave të ngurtë Me anë të arsyetimit shpjegohet modeli i ndërtimit të trupave të ngurtë, p.sh. “Do të mendoni sikur karriget të jenë të fiksuara në dysheme dhe ju të lidhur me karrigen si do të lëvizni ju? A mund të zhvendoseni?” • Trupat e ngurtë ruajnë formën. Jepen shembuj.
• A shformohen trupat e ngurtë? Shembuj të shformimit elastik dhe plastik të trupave që kemi përreth. Trupat që thyhen. E rëndësishme është të theksohet, që trupat e ngurtë pavarësisht shformimit vëllimi ruhet. • Trupat e ngurtë ruajnë vëllimin. • Trupat e ngurtë janë të fortë, shembuj të ndryshëm.
Tema 1.6 Vetitë e lëngjeve Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të thotë katër nga vetitë e lëngjeve. 2) Të konkretizojë me nga një shembull secilën veti të lëngjeve. 3) Të japë katër shembuj të sipërfaqeve të lira të lëngjeve dhe t’i krahasojë ato për të gjetur të përbashkëtën.
LIBËR PËR MËSUESIN
Provohen njohuritë e marra: • Punohen ushtrimet 1-5 duke i diskutuar rast pas rasti. • Vlerësohen nxënësit. (7 min) • Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimi 6 dhe për secilin paragraf të temës në libër të shkruajë një shembull që nuk paraqitur aty. (3 min)
Metodat: Shpjegim, eksperiment, arsyetim. Mjetet: Lëngje të ndryshme që të ndryshojnë nga viskoziteti, gota qelqi, enë të shkallëzuar shiringë, sfera të vogla, ngjyrues etj. Zhvillimi i orës së mësimit. • Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për karakteristikat e trupave të ngurtë duke i konkretizuar me shembuj. Informacioni i ri (23 min) • Njihen nxënësit me temën dhe shkruhet në dërrase. • Pyetën për ndërtimin thërrmijor të lëndës dhe për molekulën.
13
• Zhvillohen eksperiment me sfera dhe një gotë uji për të nxjerrë në pah vendosjen e molekulave te lëngjet, paketimin e tyre po ashtu dhe vetinë e rrjedhshmërisë, duke rrëshqitur shtresat. • Nëpërmjet eksperimenteve provoni që lëngjet nuk e ruajnë formën e tyre, por marrin formën e enës ku ndodhet. • Provoni që vëllimi i lëngjeve nuk ndryshon duke përdorur enë të shkallëzuar. • Tregoni që lëngjet nuk ngjishen duke përdorur një shiringë dhe ujë. • Tregoni që sipërfaqja e lirë e lëngjeve në prehje është më e vogla e mundshme. • • • •
Bëhet një përsëritje e vetive të lëngjeve Kontrolloni njohuritë e marra nga nxënësit. Punohen ushtrimet 1,3,4,5,6 Bëhen vlerësimet dhe jepen detyrat e shtëpisë Usht 2,7,8
(2 min) (7 min) (3 min)
FIZIKA 6
Tema 1.7 Vetitë e gazeve Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të thotë katër veti të gazeve. 2) Të thotë nga një shembull për çdo veti të gazit. 3) Të shpjegojë ndërtimin molekular të gazeve dhe lëvizja e tyre. 4) Të bëjë krahasimin midis vetive të lëngjeve dhe të gazeve. Metodat: Shpjegimi, eksperimenti, bashkëbisedimi, arsyetimi. Mjetet: Shiringë, tullumbace, parfum etj. Zhvillimi i orës së mësimit • Kontrollohen detyrat e shtëpisë. • Pyeten nxënësit për vetitë e lëngjeve. • Lëvizja e molekulave të lëngjeve nga se varet?
14
Informacioni i ri • Pyeten nxënësit çfarë na rrethon ne. Atmosfera nga se përbëhet? • Cilat janë gjendjet e lëndës? • Shkruhet në dërrasë tema e mësimit. • Lëvizja e molekulave të gazta krahasohet me lojtarët në fushën e futbollit (lëvizja është në drejtime të çfarëdoshme e pareshtur, distanca ndërmjet molekulave është 10 herë më e madhe se te lëngjet).
• Të theksohet që gazet nuk kanë formë dhe vëllim të caktuar, por marrin formën e enës ku ndodhet. • Gazet kanë veti të zgjerohen, të përhapen kudo. • Gazet ngjishen, jepni shembuj të ndryshëm • Ajri dhe përbërja e tij. • Të theksohet që ajri gjatë lëvizjes mund të kryejë punë. Bëhet një përsëritje e njohurive të dhëna Kontrollohen njohuritë e marra Punohen ushtrimet 1-5 Vlerësohen nxënësit Jepen detyrat e shtëpisë usht 6,7,8
Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të listojë pesë koncepte të marrë në kapitullin (Trupat dhe lënda). 2) Të përkufizojë konceptin trup, masë ,vëllim, lëndë, molekulë. 3) Të listojë nga tre veti për secilën gjendje të lëndës. 4) Të gjejë veti të përbashkëta të 3 gjendjeve të lëndës. 5) Të kryejë veprime me njësitë e gjatësisë dhe të masës për gjetjen e vëllimit të trupave dhe masën e tyre.
LIBËR PËR MËSUESIN
Tema 1.11 Përsëritje kapitulli (trupat dhe lënda)
Metodat: Bashkëbisedimi, problemore, arsyetimi, analiza. Zhvillimi i orës së mësimit Bëhet një përsëritje e koncepteve të marra (5 min) Kërkohet nga nxënësit të listojnë konceptet e mësuara në këtë kapitull duke ndërtuar hartën në dërrasë Theksohet qe molekula është thërrmija më e vogël e lëndës qe ruan vetitë e saj. Pyeten nxënësit për njësitë e matjes për gjatësinë, vëllimin dhe masën e trupave . Ndahen nxënësit në tri grupe dhe u jepet usht 1,2,3 (5 min) Diskutohen përgjigjet e ushtrimeve (5 min) Pyeten për tre gjendjet e lëndës dhe vetitë e tyre të ndarë në tre grupe ku secili grup përgjigjet për vetitë e një gjendje të lëndës. (5 min) Nxënësit të ndarë në 6 grupe u jepen ushtrimet nga 1-6 (5 min )
15
Diskutohen ushtrimet nga 1-6 (10 min) Si mund të gjendet masa e një sasie lëngu? Si mund të gjendet vëllimi i një trupi jo të rregullt kur kemi enë të shkallëzuar dhe uji. (2 min.) Si provohet qe molekulat janë në lëvizje të parreshtur. (2 min) Sa është vëllimi i një dhome me përmasa 4 m, 500c, 3000mm 3 min gjithë klasa. 3 min Vlerësimi i nxënësve dhe udhëzime për detyrat e shtëpisë. Testi për vetëkontroll. 3min
FIZIKA 6
Tema 1.12 Test për vetëkontroll (trupat dhe lënda) Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të gjejë pohimet e vërteta nga të gabuarat. 2) Të plotësojë tabelën ku të gjejë mjetin dhe njësinë matëse. 3) Të shkruajë shembuj për vetitë e trupave 4) Të kryejë veprime me njësitë e vëllimit dhe të masës, shumëfishat dhe nënfishat e tyre. Metoda: Punë e pavarur e nxënësit Zhvillimi i orës së mësimit Nxënësit ndahen në dy grupe. U jepet testi çdo nxënësi.
16
Grupi A 1. Cilët nga fjalët e mëposhtme tregon lëndë? (3 pikë) Tavolinë, karrige druri, uji, shishe qelqi, qelq, letër, dru. 2. Cilat nga pohimet e mëposhtme NUK janë të vërteta? (10 pikë) a) Lënda ndodhet në gjendje të ngurtë, të lëngët, të gaztë. b) Molekula është thërrmija më e vogël e lëndës që nuk e ruan vetinë e saj. c) Njësia matëse e masës së trupave është m3 . d) Trupat e ngurtë e ruajnë formën dhe vëllimin kur nuk veprohet mbi to. e) Lëngjet nuk ruajnë vëllimin. 3. Jepni nga dy shembuj për 3 veti të trupave të ngurtë. (3 pikë) 4. Si gjendet vëllimi i një çelësi me anë të një enë të shkallëzuar dhe ujë? Përshkruani shkurt metodën e përdorur. (3 pikë)
(8 pikë)
2cm+100mm= …………cm
5 kg+ 255g=……………kg..
2 l+4 cm3=……………cm3.
2000cm=? ……….m
Notat Pikët 27
4 0-6
5 7-10
6 11-14
7 15-19
8 20-22
9 23-25
10 26-27
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit Grupi B 1. Cilët nga fjalët e mëposhtme tregon trup? (3 pikë) Tavolinë, karrige druri, uji, shishe qelqi, qelq, letër, dru. 2. Cilat nga pohimet e mëposhtme janë të vërteta? (10 pikë) a) Lënda ndodhet në gjendje të ngurtë, lëngët, gaztë.? b) Molekula është thërrmija më e vogël e lëndës që nuk e ruan vetinë e saj? c) Njësia matëse e masës së trupave është m3 ? d) Trupat e ngurtë e ruajnë formë dhe vëllimin kur nuk veprohet mbi to? e) Lëngjet nuk ruajnë vëllimin? 3. Jepni nga dy shembuj për 3 veti të trupave të lëngët. (3 pikë) 4. Si gjendet vëllimi i një shkumësi me anë të një ene të shkallëzuar dhe ujë? Përshkruani shkurt metodën e përdorur ( 3 pikë) 5. Plotësoni barazimet : (8 pikë) 6dm+150mm= …………cm 13 kg+ 50g=……………g.. 5 l+4 dm3=……………dm3. Notat Pikët 27
4 0-6
5 7-10
6 11-14
LIBËR PËR MËSUESIN
5. Plotësoni barazimet :
2000mm=? ……….m 7 15-19
8 9 20-22 23-25
10 26-27
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit.
17
KREU 2. DUKURITË TERMIKE Tema 2.1 Ndjesitë termike dhe temperatura Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të përkufizojë temperaturën si madhësi fizike. 2. Të shpjegojë kuptimin e baraspeshës termike. 3. Të shpjegojë ndërtimin e termometrit. 4. Të shpjegojë përdorimet e tyre në jetën e përditshme.
FIZIKA 6
Metodat e përdorura • Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi.
18
Mjetet: • Trupa të lëndëve të ndryshme, ngrohës uji, termometër mjekësor dhe termosetër lëngjesh etj. Zhvillimi i orës së mësimit • Pyeten nxënësit për tri gjendjet e lëndës dhe vetitë e tyre. • Kërkohet që nxënësit të prekin me dorë trupa të ndryshëm që kanë përreth. • Pyeten çfarë ndjesie kishin në dorë të ngrohtit ose të ftohtit. • Njihen nxënësit me kapitullin e ri dhe shkruhet tema në dërrasë. (7 min) • Informacioni i ri Jepet përkufizimi i temperaturës si madhësi fizike. Theksohet që temperatura tregon shkallën e ngrohtësisë së trupave, më i ngrohë apo më i ftohtë. Jepet njësia matëse e temperaturës e shprehur në celsius dhe kelvin. Matja e temperaturës, termometri Theksohet se te prekurit nuk mund të përcaktojë saktë shkallën e ngrohtësisë. Shpesh është e pamundur por dhe e gabuar, prandaj duhet mjeti matës. • Jepen llojet e termometrave dhe përdorimi i tyre. • Si përdoret ai në matje (kontakt i plotë me trupin që mat temp.) Baraspesha termike dhe matja e temperaturës • Kur trupat janë në baraspeshë termike, shembuj të ndryshëm. • Si shkëmbehet ngrohtësia e trupave kush merr dhe kush jep? (25 min)
Kontroll i njohurive të marra Ushtrimet 1-4 Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave .
10 min 3 min
Tema 2.2 Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë
Metodat e përdorura: shpjegimi, bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi. Mjetet: Ngrohës, unazë metalike, sferë të të njëjtit diametër. Zhvillimi i orës së mësimit • Kontrollohen detyrat dhe pyeten për ndjesitë termike dhe temperaturën. (7 min) • Njihen me temën e re. Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë. • Shpjegohet çfarë ndodh me trupat kur ngrohen ose ftohen. • Jepet përkufizimi i bymimit dhe tkurrjes termike të trupave. • Zhvillohet eksperimenti që tregon bymimin termik të trupave të ngurtë. • Pasojat praktike të bymimit termik të trupave të ngurtë. Jepet shembulli: Kur temp. ndryshon nga -30 Co në 40Co, një urë metalike me gjatësi 200m e ndryshon gjatësinë me 15cm. Arsyet pse duhet të kenë njohuri njerëzit kur bëjnë ndërtime. • Bymimi termik varet nga lloji i lëndës. Jepen shembuj për rëndësinë e njohjes së kësaj dukurie, p.sh. Në një tarracë shtëpie nuk mund të përdoren dy lloj metalesh etj. (25 min) Kontrollohen njohuritë e marra nga nxënësit nëpërmjet pyetjeve dhe usht 1-4 (10 min) Bëhet vlerësimi i njohurive dhe jepen detyrat e shtëpisë.
LIBËR PËR MËSUESIN
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të përkufizojë dukurinë e bymimit dhe të tkurrjes së trupave. 2) Të thotë nga dy shembuj për bymimin dhe tkurrjen e trupave. 3) Të shpjegojë rëndësinë e të diturit të këtyre dy dukurive, bymimit dhe tkurrjes.
19
Tema 2.3 Bymimi termik i lëngjeve dhe i gazeve Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të përkufizojë dukurinë e bymimit dhe tkurrjes së lëngjeve dhe gazeve. 2) Të shpjegojë dallimin që ekziston te të tre gjendjet e lëndës për bymimin dhe tkurrjen. 3) Të analizojë pse është ky dallim (gazet bymehen dhe tkurren më shumë se lëngjet dhe se trupat e ngurtë) Metodat e përdorura: Vëzhgimi, shpjegimi, arsyetimi
FIZIKA 6
Mjetet: Ngrohëse, tullumbace, shishe, lëngje të ndryshme
20
Zhvillimi i orës së mësimit • Kontrollohen detyrat e shtëpisë dhe njohuritë për bymimin dhe tkurrjen termike të trupave të ngurtë. (7 min) Informacioni i ri • Shkruhet tema në dërrasë. • Lëngjet bymehen kur ngrohen dhe ngjishen (tkurren) kur ftohen. • Shpjegohet ndërtimi i termoskopit dhe përpiqemi të bëjmë eksperimentet me lëngje të ndryshme. • Theksohet që lëngjet bymehen kur ngrohen (rrisin vëllimin) dhe zvogëlojnë vëllimin kur ftohen (tkurren). • Lëngjet e ndryshme me të njëjtin vëllim nuk bymehen njëlloj. Të theksohet që bymimi dhe tkurrja vjen si rezultat i ndryshimit të largesës midis molekulave të lëndës. • Ndërtimi i termometrit bazohet në bymimin dhe tkurrjen e lëngjeve (termoskop i shkallëzuar). Gazet bymehen dhe tkurren (termikisht). • Bëhet eksperimenti me një shishe dhe tullumbac, ngrohet me një tharëse flokësh. • Shpjegohet dukuria që ndodh gjatë ngrohjes dhe gjatë ftohjes. • Shpjegohet pse bymimi dhe tkurrja te gazet është më i dukshëm se te lëngjet dhe trupat e ngurtë. (25 min) Kontrollohen njohuritë e marra nëpërmjet pyetjeve të ndryshme dhe usht. 1-3 për të kontrolluar objektivat. (10 min) Bëhet vlerësimi dhe jepen detyrat e shtëpisë usht. 4, 5, 6. (3 min)
Tema 2.4 Shndërrimi i gjendjeve të lëndës Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të përkufizojë dukurinë e shkrirjes dhe të ngurtësimit të trupave kristalorë. Të përkufizojë dukurinë e avullimit dhe të vlimit, kondensimit, sublimimit. 2) Të tregojë me fjalë dallimin që ekziston te dukuria e vlimit dhe e avullimit. 3) Të analizojë 3 faktorët që ndikojnë në avullimin e lëndës. Të japë nga një shembull për secilin faktor që ndikon në avullim. Metodat e përdorura: Vëzhgimi, shpjegimi, arsyetimi.
Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë dhe pyeten për bymimin dhe tkurrjen termike të lëngjeve dhe gazeve. (7 min) • Njihen nxënësit me temën e mësimit Pyeten nxënësit për tre gjendjet e lëndës dhe dallimet ndërmjet tyre Kur ndryshon gjendja e lëndës? Kërkohen shembuj të ndryshëm të gjendjeve të lëndës në natyr . Bëhet eksperimenti i shkrirjes së një cope akulli dhe avullimit të plotë të tij. Theksohen faktorët e ndryshimit të gjendjes së lëndës: temperatura dhe kushtet fizike (sipërfaqja). Kalimet e lëndës nga një gjendje në një tjetër. Jepen përkufizimet e dukurive të shkrirjes, ngurtësimit, lëngëzimit, avullimit, vlimit, sublimimit, brymëzimit. Secila dukuri e shoqëruar me shembuj. Faktori temperaturë është vendimtar në ndryshimin e gjendjes së lëndës. Theksohet që avullimi ndodh në çdo temperaturë, por me rritjen e temperaturës, shtohet avullimi dhe arrin një temperaturë ku lëngu valon (avullim i vrullshëm). Avullimi varet nga sipërfaqja e lirë e lëngut (shembuj), por dhe nga lloj i lëngjeve (shembuj). Avullimi ndodh dhe te trupat e ngurtë (shembull: era e sapunit, naftalinës........) kjo quhet sublimim. Ndërtoni skemën e përbashkët për shndërrimet e gjendjeve të lëndës. (25 min)
LIBËR PËR MËSUESIN
Mjetet: Ngrohëse, enë e hapur, shishe, lëngje të ndryshme, akull.
21
Kontrollohen njohuritë e marra për të parë realizimin e objektivave nëpërmjet diskutimit të usht 1-7 (10 min) Bëhet vlerësimi i nxënësve dhe jepen detyrat e shtëpisë. (3 min)
Tema 2.7 Përsëritje (Dukuritë termike) Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë:
FIZIKA 6
1) 2) 3) 4)
Të shkruajë hartën e koncepteve të marra në këtë kapitull. Të përkufizojë temperaturën si madhësi fizike dhe të thotë njësinë matëse Të përkufizojë dukurinë e avullimit dhe të vlimit, kondensimit,sublimimit. Të tregojë nëpërmjet shembujve që temperatura është faktori kryesor i ndryshimit të gjendjes së lëndës me shembuj . 5) Të përkufizojë dukuritë e bymimit e tkurrjes së trupave. 6) Të analizojë dobinë ose dëmin që shkaktojnë në natyrë bymimi dhe tkurrja e trupave, të japë nga një shembull për secilën dukuri. Metodat e përdorura: Diskutimi, arsyetimi, punë e pavarur. Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë (5 min) • Ndahen nxënësit në katër grupe. Secilit grup i jepet të diskutojë për dukuritë, madhësitë fizike, njësitë matëse, ndeshja në natyrë e këtyre dukurive dhe rëndësia e njohjes së tyre. Grupi Pare:Ndjesitë termike dhe termometri Grupi i dytë: Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë. Grupi i tretë: Bymimi dhe tkurrja e lëngjeve dhe gazeve. Grupi i katërt: Shndërrimet e gjendjes së lëndës. (10 min) • Diskuton secili grup duke plotësuar grupet tjera. (20 min) • Bëhet një përmbledhje e gjithë dukurive dhe madhësive fizike të mësuara në këtë kapitull. (5 min) • Bëhet vlerësimi i nxënësve dhe jepen detyrat e shtëpisë (Testi për vetëkontroll). (5 min)
22
Tema 2.8 TEST PËR VETËKONTROLL (Dukuritë termike)
Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të gjejë pohimet e vërteta nga të gabuarat. 2) Të shpjegojë me shkrim dukuritë termike që ndodhin në natyrë. 3) Të arsyetojë për ndryshimet e gjendjes së lëndës, duke dhënë argumentet e tij me shkrim.
LIBËR PËR MËSUESIN
Metoda Punë e pavarur e nxënësit Zhvillimi i orës së mësimit Nxënësit ndahen në dy grupe. I jepet testi çdo nxënësi. Grupi A 1) Lidhni elementet e listës së parë me ato të listës së dytë dhe të tretë. Madhësi fizike Njësi matëse Aparat matës Temperaturë kilogram metër shirit Kohë Gradë Celsius peshore Masa sekondë ora 3 Vëllimi m termometër enë e shkallëzuar 1) a) b) c) d) e) f ) g) h)
Qarko vetëm thëniet e gabuara dhe korrigjoje shprehjen si duhet: Lëngjet dhe gazet nuk bymehen. Gazet bymehen më shumë se lëngjet. Avullimi i lëngjeve varet vetëm nga temperatura. Avullimi i lëngjeve varet nga sipërfaqja. Bymimi i trupave të ngurtë nuk bëhet sipas të gjithë drejtimeve Lëngjet e ndryshme avullojnë njëlloj në të njëjtën temperaturë. Avullimi ndodh në çdo temperaturë. Parimi i punës së termometrit mbështetet në avullimin e lëngjeve.
(4 pikë)
23
i) Bymimi i metaleve të ndryshme në të njëjtën temperaturë është indryshëm. j) Një top llastiku i fryrë i futur në frigorifer fryhet më shumë. (16 pikë) Shënim. Alternativa që është e gabuar n.q.s. e kthen në të vërtetë vlerësohet me dy pikë. Notat Pikët 20
4 0-5
5 6-9
6 10-12
7 13-15
8 16-17
9 17-18
10 19-20
FIZIKA 6
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit.
24
KREU 3: DUKURITË ELEKTRIKE DHE MAGNETIKE Tema 3.1 Qarku dhe rryma elektrike
LIBËR PËR MËSUESIN
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të përkufizojë rrymën elektrike si dukuri fizike. • Të thotë njësinë e intensitetit të rrymës dhe të tensionit. 2. Të shpjegojë ndërtimin e baterisë si burim të energjisë elektrike. 3. Të ndërtojë një qark të thjeshtë elektrik dhe të thotë pjesët kryesore të qarkut elektrik. • Të krahasojë qarkun elektrik me atë hidraulik. Metodat e përdorura Bashkëbisedimi,vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. Mjetet: Bateri me tensione të ndryshme, llamba të vogla, tela lidhës prej bakri. Zhvillimi i orës së mësimit • Pyeten nxënësit për ndërtimin e lëndës dhe molekulën. • Njihen nxënësit me kapitullin e ri dhe shkruhet tema në dërrasë
(7 min)
Informacioni i ri Bëhet një hyrje e shkurtër çfarë dinë nxënësit për rrymën elektrike, pse përdoret. Një nga burimet e energjisë elektrike. Pila • Nxënësit vrojtojnë pila të ndryshme dhe bateri. • Shpjegohet ndërtimi i pilës dhe formimi i baterisë. Në çdo pilë ose bateri janë të shënuar disa karakteristika. Një ndër to është tensioni (V). Shpjegohet që tensioni është madhësi fizike karakteristikë e baterisë. Qarku elektrik Ndërtohet një qark i thjeshtë elektrik me bateri, llambë dhe fije lidhëse. Shpjegohet rëndësia e secilës pjesë, shtohen dhe elemente të tjera. Tregohen disa konsumatorë të energjisë elektrike. Kur qarku është i hapur dhe kur i mbyllur. Ndërtohet një skemë e thjeshtë në dërrasë duke patur të gjithë elementët e nevojshëm.
25
Rryma elektrike Shpjegohet ndërtimi i molekulës, atomit (modeli planetar). Ngarkesat elektrike +, Shpjegohet që në natyrë ka dy ngarkesa elektrike (mbartësit e këtyre ngarkesave). Jepet përkufizimi i rrymës elektrike. Tregohen disa përcjellës (alumin, bakër, flori). Njësia matëse e intensitetit të rrymës (Amperi). Aparati matës, Ampermetri. Bëhet krahasimi i qarkut elektrik me atë hidraulik. Bateria me rezervuarin e ujit, fijet përcjellëse me tubat e ujit, konsumatorët e energjisë elektrike me ato të ujit, ampermetri me matësin e ujit. (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-5. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave. (3 min)
Tema 3.2 Skema e qarkut elektrik
FIZIKA 6
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të vizatojë simbolet e një qarku elektrik dhe t’i emërtoji ato. 2. Të thotë një ndryshim ndërmjet lidhjes në paralel dhe në seri të konsumatorëve të energjisë elektrik në një qark elektrik. 3. Të ndërtojë një qark të thjeshtë elektrik kur jepet skema e tij dhe anasjelltas. • Të krahasojë qarkun elektrik me atë hidraulik duke krahasuar secilën pjesë. Metodat e përdorura Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. Mjetet: Bateri me tensione të ndryshme, llamba të vogla, tela lidhës prej bakri. Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për qarkun elektrik dhe rrymën elektrike. Përbërësit e një qarku të thjeshtë elektrik. (7 min)
26
Informacioni i ri Skema e një qarku elektrik • Për secilin element vizatohen shenjat dalluese (simbolet) dhe emërtohen. • Ndërtohet skema e një qarku të hapur dhe të mbyllur. Lidhja e konsumatorëve në një qark.
Tema 3.4 Efektet e rrymës elektrike Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të listojë katër efekte të rrymës elektrike që i shikojnë në jetën e përditshme. 2. Të japë nga një shembull për çdo efekt të rrymës elektrike. 3. Të ndërtojë një skemë të një qarku të thjeshtë elektrik kur të përmbajë konsumatorë të ndryshëm.
LIBËR PËR MËSUESIN
Qarku elektrik Ndërtohet një qark i thjeshtë elektrik me bateri, llambë dhe fije lidhëse. Shpjegohet rëndësia e secilës pjesë, shtohen dhe elemente të tjera. Tregohen disa konsumatorë të energjisë elektrike. Ndërtohet një skemë e thjeshtë në dërrasë duke patur të gjitha elementet e nevojshme. Dy mënyrat e lidhjes, në seri dhe në paralel. Shpjegohen karakteristikat e secilës lidhje. Cila nga madhësitë fizike nuk ndryshon. Si lidhet ampermetri dhe voltmetri në qark. Nxirret në pah epërsia e lidhjes në paralel në krahasim me lidhjen në seri. Jepen shembuj. Bëhet krahasimi i qarkut elektrik me atë hidraulik, duke i listuar në dy kolona dhe i lidhim me shigjetë. Bateria me rezervarin e ujit, fijet përcjellëse me tubat e ujit, konsumatorët e energjisë elektrike me ato të ujit, ampermetri me matësin e ujit. (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht.c1-5. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë usht 6-8. (3 min)
Metodat e përdorura Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi , shpjegimi. Mjetet: Tharëse flokësh, ngrohëse elektrike, llambë elektrike, gozhdë, bateri, tela lidhës prej bakri. Zhvillimi i orës së mësimit. Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për qarkun elektrik dhe rrymën elektrike. Përbërësit e një qarku të thjeshtë elektrik. Skemë e thjeshtë e lidhjes në seri të konsumatorëve dhe e lidhjes në paralel (lidhje e degëzuar). (7 min) 27
Informacioni i ri Efekti termik i rrymës elektrike Shpjegohet efekti termik i rrymës me anë të shembujve të ndryshëm, por dhe me demostrim me një tharëse. Shpjegohet roli i rezistencës elektrike te konsumatorët, kur kjo është e dobishme dhe kur e dëmshme. Efekti dritor i rrymës elektrike. Shembuj ku është i dukshëm efekti dritor i rrymës. Efekti magnetik i rrymës elektrike. Ndërtohet një qark i thjeshtë elektrik me bateri, fije lidhëse, një gjilpërë magnetike, një bobinë e vogël. Vrojtohet ndryshimi i drejtimit të gjilpërës magnetike kur mbyllet qarku. Shembull: Një kaçavidë e përdorur tërheq gjilpërë ose tallash hekuri.
FIZIKA 6
Efekti mekanik i rrymës elektrike. Jepen shembuj të ndryshëm të përdorimit të elektromotorëve në pajisjet elektro-shtëpiake. Efekti kimik i rrymës elektrike. Përdoret në veshjet e metaleve (P.sh. thuhet që është larë me flori). Procesi i elektrolizës (do mësohet në klasat më të larta). (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-4. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë usht. 5,6. (3 min)
Tema 3.5 Bashkëveprimi magnetik Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 4. 5. • 6. •
Të përkufizojë magnetët. Të tregojë si bashkëveprojnë magnetët . Të tregojë ku bashkëveprimi është më i madh. Të ndërtojë një skemë të bashkëveprimit të magnetëve. Të tregojë dallimin në mes magnetëve të përhershëm dhe të përkohshëm.
Metodat e përdorura: Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. 28
Mjetet:
Magnetë të drejtë dhe në formë U-je, tallash hekuri, gjilpërë magnetike Zhvillimi i orës së mësimit. Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për efektet e rrymës elektrike dhe kërkohet shembull për çdo efekt (7 min) Informacioni i ri • Çfarë janë magnetët?
Bashkëveprimi magnetik dhe fusha magnetike. Me anë të demonstrimit provojmë që përreth magnetëve ka fushë magnetike dhe nëpërmjet saj ndodh bashkëveprimi. Çfarë duhet të dihet rreth magnetëve. Polet e magnetëve, bashkëveprimi, fusha magnetike, busulla, nuk ndahen polet e magnetëve, magnetizimi i trupave . (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-5. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë (3 min)
LIBËR PËR MËSUESIN
Shpjegohet kush mund të jetë magnet, elektomagnet, lëndët ferromagnetike, magnetë të përhershëm dhe të përkohshëm. Polet e një magneti. Eksperiment frontal për të treguar polet e magnetit. Të theksohet që sa herë ta ndajmë magnetin shfaqen pole të reja.
Tema 3.6 Toka sillet si magnet. Busulla
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të përkufizojë vijat e forcës të fushës magnetike. 2. Të tregojë ndërtimin e busullës. • Të thotë dy shembuj të përdorimit të përdorimit të busullës. 3. Të argumentojë ndërtimin e busullës. • Të ndërtojë skemën e fushës magnetike të tokës. Metodat e përdorura Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. Mjetet: Gjilpëra magnetike, tallash hekuri, busull, fije peri, gjilpërë, magnetë të drejtë.
29
Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për magnetët, fushën magnetike, polet e magnetit, bashkëveprimi ndërmjet tyre, vijat e forcës. (7 min) Informacioni i ri • Përsëri mbi fushën magnetike Përpiquni të krijoni pamjen e vijave të fushës magnetike të një magneti të drejtë me tallash hekuri, ku vijat janë më të dendura dhe fusha është më e fortë. Fusha magnetike e tokës Toka është një magnet gjigant. Ndërtohet figura në dërrasë. Tregohet që polet gjeografike nuk përputhen me polet magnetike.
FIZIKA 6
Busulla Tregohet ndërtimi i busullës, pjesët kryesore, arsyeja pse kutia nuk është metalike. Si mund të ndërtojmë një busull të thjeshtë. Si duhet ambienti përreth busullës që të tregojë orientim të saktë. (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-8. Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë.
(10 min) (3 min)
Tema 3.9 PËRSËRITJE (DUKURITË ELEKTRIKE) Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të shkruajë hartën e koncepteve të marra për dukuritë elektrike dhe magnetike në këtë kapitull. • Të përkufizojë rrymën elektrike, qarkun elektrik, lidhjen në seri dhe në paralel. • Të listojë efektet e rrymës elektrike. 2) Të krahasojë lidhjen në paralel me atë në seri të konsumatorëve elektrikë, duke patur skemat përpara.
30
3) Të analizojë fushën magnetike nëpërmjet vijave imagjinare të fushës magnetike, si element i rëndësishëm i bashkëveprimit magnetik.
Metodat e përdorura: Diskutimi, arsyetimi,punë e pavarur.
(5 min)
• Ndahen nxënësit në dy grupe. Secilit grup i jepet të diskutojë për dukuritë elektrike, magnetike dhe njësitë matëse, ndeshja në natyrë e këtyre dukurive dhe rëndësia e njohjes së tyre. • Grupi i parë: Dukuritë elektrike. Qarku elektrik, pila, bateria, rryma elektrike, përcjellës dhe jopërjellës, lidhja në seri, karakteristikat, lidhja në paralel, karakteristikat, skema e tyre. • Grupi i dytë: Dukuritë magnetike. Magnetët, polet, magnet të përhershëm dhe të përkohshëm, bashkëveprimi i magnetëve. Të vizatojnë fushën magnetike dhe të tregojnë ku është më e madhe. Të vizatojë fushën magnetike të tokës. (10 min) • Diskuton secili grup duke plotësuar grupet e tjera. • Diskutohet nga një rast për secilin ushtrim tek testi për vetëkontroll. (20 min) • Bëhet një përmbledhje e gjithë dukurive dhe madhësive fizike të mësuara në këtë kapitull. (5 min) • Bëhet vlerësimi i nxënësve dhe jepen detyrat e shtëpisë (Testi për vetëkontroll). (5 min)
LIBËR PËR MËSUESIN
Zhvillimi i orës së mësimit. Kontrollohen detyrat e shtëpisë
31
Tema 3.10 TEST PËR VETËKONTROLL (Dukuritë elektrike dhe magnetike) Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të gjejë pohimet e vërteta nga të gabuarat. 2) Të skicojë skemën e lidhjes në seri dhe paralel të konsumatorëve elektrikë, efektet e rrymës elektrike në natyrë. 3) Të shpjegojë me shkrim bashkëveprimin magnetik.
FIZIKA 6
Metoda: Punë e pavarur me nxënësit.
32
Zhvillimi i orës së mësimit Nxënësit ndahen në dy grupe. I jepet testi çdo nxënësi. Grupi A Plotëso vendet bosh në fjalitë e mëposhtme: • Rryma elektrike________________ në përcjellës, nëse qarku është i ________ • Efekti mekanik dhe _____________ gjen zbatim tek _____________ • Në lidhjen në paralel n.q.s digjet një llambë te __________________________ • Polet e njëjta të magnetit,___________________ (4 pikë ) 1) Qarko vetëm thëniet e gabuara dhe korrigjoje shprehjen si duhet. a) Qarku elektrik formohet nga përcjellës dhe konsumatorë. b) Polet e kundërta të magnetëve tërhiqen. c) Ampermetri është aparat matës i temperaturës. d) Magneti tërheq të gjithë trupat e ngurtë. e) Tek hekuri i hekurosjes gjen zbatim efekti termik i rrymës. f ) Në shtëpi instalimi është në lidhje në seri. g) Në një shufër çeliku të magnetizuar, të dyja polet janë të njëjta. h) Lidhja në paralel ndryshe quhet lidhje e degëzuar. i) Në lidhjen në seri n.q.s digjet një llambë, të tjerat nuk ndizen. j) Bëni skemën e tokës si magnet. k) Ndërtoni skemën e lidhjes në seri të dy llambave në një qark elektrik të mbyllur.
Shënim. Alternativa që është e gabuar n.q.s e kthen në të vërtetë vlerësohet me dy pikë. Grupi B. Bëhet nga mësuesi/ja Notat
4
5
6
7
8
9
10
Pikët
0-5
6-9
10-12
13-15
16-17
17-18
19-20
20
LIBËR PËR MËSUESIN
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit.
33
LIBËR PËR MËSUESIN FIZIKA 6
BOTIME
BOTIME
Të gjitha të drejtat janë të rezervuara © Pegi 2012 Të gjitha të drejtat lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht të zotëruara nga shtëpia botuese “Pegi” sh.p.k. Ndalohet çdo riprodhim, fotokopjim, përshtatje, shfrytëzim ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar pjesërisht ose tërësisht pa miratimin paraprak nga botuesi.
Shtëpia botuese: Tel: 042 374 947 cel: 069 40 075 02 [email protected]
PËRMBAJTJE
Plani mësimor........................................................................................................4 KREU 1 TRUPAT DHE LËNDA Tema 1.1 Trupat dhe lënda..................................................................................7 Tema 1.2 Gjendjet e lëndës dhe ndrtimi i saj......................................................8 Tema 1.3 Përmasat e trupave.Vëllimi................................................................9 Tema 1.4 Masa e trupave .................................................................................11 Tema 1.5 Vetitë e trupave të ngurtë...................................................................12 Tema 1.6 Vetitë e lëngjeve.................................................................................13 Tema 1.7 Vetitë e gazeve..................................................................................14 Tema 1.11 Përsëritje kapitulli (trupat dhe lënda)................................................15 Tema 1.12 Test për vetkontroll (trupat dhe lënda)...............................................16 KREU 2. Tema 2.1 Tema 2.2 Tema 2.3 Tema 2.4 Tema 2.7 Tema 2.8
DUKURITË TERMIKE Ndjesitë termike dhe temperatura......................................................18 Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë..............................................17 Bymimi termik i lëngjeve dhe i gazeve ................................................20 Shndërrimi i gjendjeve të lëndës ........................................................21 Përsëritje (Dukuritë termike).............................................................22 Test për vetëkontroll ..........................................................................23
KREU 3: DUKURITË ELEKTRIKE DHE MAGNETIKE Tema 3.1 Qarku dhe rryma elektrike..................................................................25 Tema 3.2 Skema e qarkut elektrik......................................................................26 Tema 3.4 Efektet e rrymës elektrike....................................................................27 Tema 3.5 Bashkëveprimi magnetik....................................................................28 Tema 3.6 Toka sillet si magnet. Busulla.............................................................29 Tema 3.9 Përsëritje (dukuritë elektrike).............................................................30
4
35 javë x 1 orë/javë = 35 orë Njohuri të reja 16 orë Punë laboratori 8 orë Përsëritje 3 orë Teste 3 orë Kurikula e lirë 5 orë
Programi sintetik
Klasa: VI
LËNDA: FIZIKË
PLANI MËSIMOR
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
3 4 5
2
1
Orë
Kreu
4T+2P.P+1P+ +1T.K
II. Dukuritë Termike (8 orë)
7T+3P.P+ 1P+1T.K:
I. Lënda dhe vetitë e saj. (12 orë)
5
• Në përfundim të kapitullit nxënësi Të jetë i aftë: • Të përshkruajë ndryshimet fazore. • Të dallojë vlimin nga avullimi. • Të përshkruajë faktorët që ndikojnë në procesin e avullimit. • Të përshkruajë ndryshimet tek trupat gjatë rritjes apo zvogëlimit • të temperaturës. • Të përdorë mjetet për matjen e • Temperaturës • Të interpretojë dukuritë termike • Në rolin për jetën në tokë. • Të ndërtojë grafikun e varësisë së temperaturës nga koha.
Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë:
• Të dallojë trupa dhe lëndë. • Të dallojë tri gjendjet e lëndës. • Të tregojë vetitë e trupave. • Të përkufizojë masën dhe vëllimine trupit. • Të analizojë trupa dhe lëndë që ndotin mjedisin. • Të përdorë saktë mjete laboratorike si vizore, peshore, ene e shkallëzuar. • Të përcaktoje vëllimin e trupave të rregullt dhe të çrregullt. • Të nxjerrë përfundime të sakta mbi matjet me mjetet laboratorike. • Të zbatojë rregullat e sigurimit teknik në laborator
Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë:
Objektivat e Kreut
2.8 Test për vetëkontroll.
2.7 Përsëritje kapitulli.
2.6 P.P. Të vrojtojmë shkrirjen dhe ngurtësimin e naftalinës.
2.5 P.P. Të vrojtojmë ngrohjen dhe avullimin e ujit.
2.4 Shndërrimet e gjendjeve të lëndës
2.3 Bymimi dhe tkurrja e lëngjeve dhe gazeve
fletore laboratori
termometër, naftalinë, provëz
gotë qelqi, termometër
gotë kimike, lëng, tullumbac
Mjet laboratori
2.2 Bymimi dhe tkurrja e trupit të ngurtë
Teksti Fizika 6
Ujë i ngrohtëftohtë
fletore pune
Peshore, trupa të ndryshëm
2.1 Ndjesia termike dhe temperatura.
1.12 Testi për vetkontroll
1.11 Përsëritje kapitulli.
1.10 P.P. Matja e masës me peshore.
trupa, vizore, kuboid
1.8 P.P. Të matim përmasat dhe vëllimin e trupave në formë të rregullt. 1.9 P.P. Të matim vëllimin e lëngut dhe të një trupi në formë jo të rregullt.
Enë e shkallëzuar, Ujë, trupa të vegjël
Shiringë, tullumbac
1.7 Vetitë e gazeve. fletore laboratori
Enë e shkallëzuar Lëngje
sustë, plastelinë,
peshore, trupa
trupa gjeometrikë
1.6 Vetitë e lëngjeve.
1.3 Përmasat e trupave. Vëllimi. 1.4 Masa e trupave. 1.5 Vetitë e trupave të ngurtë
Susta, lëngje, trupa të ngurtë
1.2 Tri gjendjet e lëndës dhe ndërtimi thërrmijor i saj.
Mjetet mësimore trupa, fotografi
Teksti Fizika 6
Materiali burimor
1.1 Trupat dhe lënda.
Tema mësimore për çdo orë mësimi
35
Orë e lirë
Orë e lirë
Orë e lirë
33
(4 orë)
2. Përforcim njohurish
Orë e lirë
32
34
3.10 Test kontrolli.
31
5. Veprimtari shkollore
4. Veprimtari shkollore
3. Përforcim njohurish
3.9 Përsëritje kapitulli.
30
Orë të lira
3.8 P.P. Të ndërtojmë elektromagnetin.
1. Testi vjetor (orë e lirë)
3.6 Veprimet e rrymës elektrike.
3.5 P.P. Përçues dhe veçues.
3.4 Skema e qarkut elektrik.
3.3 Qarku dhe rryma elektrike.
3.2 Toka sillet si magnet. Busulla.
3.1 Bashkëveprimi magnetik.
Tema mësimore për çdo orë mësimi
29
• Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë: • Të dallojë polet e magnetit dhe forcat e bashkëveprimit ndërmjet tyre. • Të përdorë busullën. • Të dallojë trupat përcjellës dhe veçues. • Të përcaktojë veprimet e rrymës elektrike. • Të ndërtojë qarkun elektrik. • Të vizatojë skemën e qarkut elektrik. • Të përdorë modele si elektromagnetin apo zilen elektrike • Të pyesë dhe të mbledhë informacion mbi gjërat që e habisin
Në përfundim të kapitullit nxënësi të jetë i aftë:
Objektivat e Kreut
3.7 P.P. Ndërtimi i qarkut elektrik.
Orë e lirë
5T+3P.P+1P+ 1O.L+1T.K
III. Dukuritë magnetike dhe elektrike (11ore)
Kreu
28
27
26
25
24
23
22
21
Orë
6 fletore laboratori
Teksti Fizika 6
fletore laboratori
Teksti Fizika 6
Materiali burimor
bateri, llambë, çelës gozhdë.
bateri, llambë, çelës
drejtoria
qarqe elektrikë
bateri, llambë, çelës etj.
bateri, llambë, çelës
bateri, llambë, çelës
magnet, busull
magnet, trup, hekur
Mjetet mësimore
Tema 1.1: Trupat dhe lënda Objektivat Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të thotë përkufizimin e trupit dhe lëndës. Të listojë 5 trupa që ndodhen në klasë. Të listojë 3 lëndë që ndodhen në klasë. 2) Të listojë 3 trupa me të njëjtën lëndë. Të listojë 3 trupa me funksion të njëjtë, por me lëndë të ndryshme. 3) Të shkruajë katër karakteristika të trupave, duke i shoqëruar me shembuj.
Mjetet • Teksti • Trupa të ndryshëm Zhvillimi i orës së mësimit • Nxënësve u drejtohet pyetja “Thoni objekte që na rrethojnë në mjedisin ku jetojmë dhe më gjerë?” Shkruhen në dërrasë objektet që thonë nxënësit. • Orientohen më shumë për ato që shohin dhe prekin por, edhe për ato që nuk i shikojnë dhe prekin. • Shkruhet tema në dërrase dhe njihen nxënësit me objektivat e orës së mësimit.
LIBËR PËR MËSUESIN
Metoda e zhvillimit të mësimit • Bashkëbisedimi • Shpjegimi • Analiza
Përkufizohet çfarë është trupi dhe lënda. • Kërkohet nga nxënësit të gjejnë në klasë trupa të ndryshëm me të njëjtën lëndë dhe trupa me funksion të njëjtë me lëndë të ndryshme. • Listohen në dërrasë disa trupa të ndryshëm dhe pastaj gjejmë karakteristikat që i bëjnë të ndryshëm këta trupa p.sh.: shkumësi, dërrasa, dritarja, harta, libri, stilolapsi, susta e stilolapsit, një shishe me ujë, coca-cola, alkool etj. Evidentohen karakteristikat e trupave nga përbërja e lëndës (qelqi i tejdukshëm, i fortë, i thyeshëm; druri i fortë; shkumësi i fortë por i thyeshëm; susta ndryshon formën; plastelina e butë etj.), nga forma dhe përmasat, si tavolina e nxënësit me të mësuesit ndryshon forma dhe madhësia etj. • Ndahen nxënësit në katër grupe për të parë përvetësimin e njohurive të marra:
7
A- Të listojnë pesë trupa me të njëjtën lëndë. B- Të listojnë pesë trupa të njëjtë të përbërë nga lëndë të ndryshme. C- Të listohen pesë karakteristika të trupave të ndryshëm, duke dhënë nga një shembull. D- Të listohen pesë lëndë të ndryshme dhe nga një trup për secilin. Secili grup thotë përgjigjet e veta dhe diskutohen. Punohen ushtrimet 1-5 (provoni njohuritë) Bëhen vlerësimet e nxënësve për njohuritë. Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimet 7-11
FIZIKA 6
Tema 1.2 Gjendjet e lëndës dhe ndërtimi i saj Objektivat 1) Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: • Të përshkruajë tri gjendjet e lëndës. • Të listojë nga dy trupa ku lënda të jetë në tri gjendjet e saj. 2) Të nxjerrë në pah natyrën grimcore të lëndës nëpërmjet tre shembujve. 3) Të thotë nga dy karakteristika që ka secila gjendje e lëndës dhe t’i krahasojë ato. Metodat • Bashkëbisedim • Vrojtim • Diskutim • Eksperimenti frontal Mjetet • • • • • • •
8
Teksti Shkumës Letër, laps Ujë, bojë Kripë ose sheqer Ngrohës Enë metalike
Zhvillimi i orës së mësimit • Diskutohen detyrat e shtëpisë. • Shkruhet tema e mësimit në dërrasë.
Tema 1.3 Përmasat e trupave. Vëllimi
LIBËR PËR MËSUESIN
• Pyeten nxënësit çfarë dinë për këtë temë, çfarë kanë mësuar nga Dituria e Natyrës. • Kërkohen shembuj nga nxënësit për të dalluar tre gjendjet e lëndës. • Lënda ndryshon gjendjen në varësi të kushteve fizike, p.sh. nëpërmjet temperaturës. Bëhet një eksperiment frontal, ku të vërehet shndërrimi i akullit në avull. Të kërkohen nga nxënësit shembuj të tjerë. • Shpjegimi i ndërtimit të lëndës Kryhen disa eksperimente frontale për të treguar që lënda është e përbërë nga thërrmija të vogla, duke marrë pluhurin e shkumësit, copa letre, sheqer duke e tretur në ujë, hapet një parfum etj. Jepet përkufizimi i molekulës Theksohet që molekulat ruajnë vetinë e lëndës dhe lëndë të ndryshme kanë molekula të ndryshme. • Kontrollohen njohuritë e marra nëpërmjet pyetjeve. Thoni tre gjendjet e lëndës. Thoni shembuj për tre gjendjet e lëndës. Ç’është molekula? Punohen ushtrimet 1- 4 provoni njohuritë. Vlerësohen nxënësit. Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimet 5 dhe 6. Të shkruajnë shembuj të ndryshëm që vërtetojnë se lënda ka ndërtim thërrmijor.
Objektivat: Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të përkufizojë vëllimin e trupave në hapësirë. • Të thotë formulën e gjetjes së vëllimit të kuboidit. • Të thotë njësinë matëse të gjatësisë, shumëfishat dhe nënfishat e saj. 2) Të zbatojë formulën e vëllimit për trupat e rregullt. 3) Të zbatojë formulën e vëllimit për lëngjet. • Të gjejë vëllimin e trupave të çrregullt kur përdor enë të shkallëzuara. Metodat: Shpjegim, bashkëbisedim, vrojtim, eksperiment, arsyetim. Mjetet: Vizore të shkallëzuar, enë të shkallëzuar, trupa gjeometrikë, trupa të çrregullt. Zhvillimi i orës së mësimit • Diskutohen detyrat e shtëpisë.
9
FIZIKA 6
10
• Pyeten nxënësit për tre gjendjet e lëndës, kërkohet të jepen shembuj të trupave të ndryshëm të formave të rregullta dhe jo të rregullta. • Pyeten nxënësit si bëhet krahasimi ndërmjet trupave të ndryshëm nga ana e madhësisë. Shkruhet tema në dërrasë. Përmasat e trupave . Shpjegohet që çdo trup zë një vend në hapësirë. Trupat e rregullt kanë tre përmasa, gjerësi, gjatësi, lartësi. Në formën e bashkëbisedimit duke pyetur për trupa të ndryshëm në klasë, përcaktohen përmasat e tyre. Kujtojmë njësinë e matjes së gjatësisë, shkruajmë në dërrasë shumëfishat dhe nënfishat e metrit. Pyeten nxënësit se çfarë dinë për veprimet me njësinë e gjatësisë. Tregohen mjetet që përdoren për matjen e përmasave të trupit. Vëllimi i trupave Vëzhgohen trupat në klasë dhe diskutohet për hapësirën që zënë në klasë. Kërkohet nga nxënësit për të thënë disa nga trupat e rregullt që njohin. Jepet përkufizimi i vëllimit të trupave . E rëndësishme është të përsëritet shndërrimi i njësisë së vëllimit nga m3 në dm3 në cm3 në mm3 po ashtu dhe shndërrimin e 1 litër =1dm3 1 litër =1000cm3 …………. Matja e vëllimit të lëngjeve. Kërkohet nga nxënësit se si mund të gjejmë vëllimin e trupave të çrregullt p.sh. një gur i vogël kur kemi enë të shkallëzuar, apo vëllimi i një kokërr orizi apo gruri. Gjendet vëllimi i një shkrepëseje në klasë. Te shpjegohet matja e drejtpërdrejtë dhe e tërthortë. E rëndësishme është të theksojmë madhësitë fizike dhe njësitë matëse. Kontrollohen njohuritë e marra në këtë orë mësimi Punohen ushtrimet 1-7 duke i diskutuar. Kërkohet nxënësve të ndarë në grupe me katër ose gjashtë nxënës të gjejnë vëllimin e objektit që ka formë të rregullt, duke bëre matje të drejtpërdrejta. Vrojtohet puna e nxënësve diskutohet dhe vlerësohet. Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimi 8-10.
Tema 1.4 Masa e trupave Objektivat: Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të përkufizojë masën e trupave. 2) Të kryejë veprime me njësitë e masës, shumëfishat dhe nënfishat. 3) Të krahasojë trupat jo vetëm nga hapësira që zë në hapësirë por dhe nga rëndesa e tyre.
Mjetet: Metër të shkallëzuar në mm, enë e shkallëzuar, trupa të lëndëve të ndryshëm. Kontrollohen detyrat e shtëpisë. Cilat janë tre gjendjet e lëndës? Shembuj për secilën gjendje. Ç’është vëllimi i trupave? Si gjendet vëllimi i trupave të rregullt? Po i trupave të çfarëdoshëm? Informacioni i ri Shkruhet tema në dërrase. Sasia e lëndës Merren disa trupa të së njëjtës lëndë dhe kërkohet se cili rëndon më shumë. Merren trupa të lëndëve të ndryshme ku mbase forma është e ndryshme , krahasohen se sa rëndojnë. Theksojmë se trupat e të njëjtës lëndë që rëndojnë njësoj themi se përmbajnë të njëjtën sasi lënde. Merren trupa me të njëjtën formë por që rëndojnë jo njësoj themi se përmbajnë sasi të ndryshme lënde. Masa. Matja e masës Jepet përkufizimi i masës, theksohet që masa shpreh një veti të veçantë të trupit. Shpjegohet cila është njësia matëse e masës së trupave. Bëhen shndërrimet në shumëfisha dhe nënfisha. Duhet të theksojmë se kur matim masën e një trupi do të thotë të krahasojmë atë trup me etalonin e masës. Një rezultat të saktë e marrim vetëm me peshore. Shpjegojmë si përdoret peshorja, shembuj të disa peshoreve. Theksohet që masa e trupit është veti e vetë trupit dhe nuk varet nga vendndodhja e tij në univers, sepse sasia e lëndës nuk ndryshon. • Bëhet një përforcim i lëndës duke parë realizimin e objektivave. Punohen ushtrimet 3-8 në formë bashkëbisedimi, por duke bërë dhe vlerësime. • Ndahen nxënësit në dy grupe në formë konkursi . Shkruhen dy ushtrime në dërrasë.
LIBËR PËR MËSUESIN
Metodat: Shpjegim, bashkëbisedimi, vrojtimi, eksperimenti, arsyetimi.
11
0,5 kg=…………mg 3780mg=………g 12kg+1200g=
756mg=……….g 0,35 kg=……..mg 5kg+2000g=
• Bëhet vlerësimi i nxënësve. • Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimi 1, 2.
Tema 1.5 Vetitë e trupave të ngurtë Objektivat: Nxënësi në përfundim të orës së mësimit të jetë i aftë: 1) Të thotë vetitë e trupave të ngurtë. 2) Të konkretizojë secilën veti të trupave të ngurtë me nga një shembull. 3) Të shpjegojë me anë të përshkrimit të një eksperimenti, që trupat e ngurtë e ruajnë vëllimin e tij.
FIZIKA 6
Metodat: Shpjegim, bashkëbisedim, eksperiment frontal, analizë. Mjetet: Trupa të ndryshëm të ngurtë me veti të ndryshme si: gotë qelqi, vizore plastike, copë kompensatë, shkumësa, enë të shkallëzuar, ujë, plastelinë, sustë etj. Zhvillimi i orës së mësimit. • Kontrollohen detyrat e shtëpisë. (5 min) • Pyeten nxënësit për ndërtimin thërrmijor të lëndës. • Si përkufizohet vëllimi dhe si gjendet vëllimi i trupave të ndryshëm? • Si përkufizohet masa e trupave dhe si gjendet masa e trupave? • Ç’është molekula? (5 min) • Informacioni i ri (25 min) Kërkohet nga nxënësit të thonë disa trupa të ngurtë që ndodhen në klasë dhe jashtë saj. Për secilin nga trupat kërkohet çfarë vetish dinë dhe çfarë mund t’i bashkojë.
12
Shkruhet tema në dërrasë. • Përbërja e trupave të ngurtë. Trupat përbëhen nga lëndë të ndryshme. • Ndërtimi i trupave të ngurtë Me anë të arsyetimit shpjegohet modeli i ndërtimit të trupave të ngurtë, p.sh. “Do të mendoni sikur karriget të jenë të fiksuara në dysheme dhe ju të lidhur me karrigen si do të lëvizni ju? A mund të zhvendoseni?” • Trupat e ngurtë ruajnë formën. Jepen shembuj.
• A shformohen trupat e ngurtë? Shembuj të shformimit elastik dhe plastik të trupave që kemi përreth. Trupat që thyhen. E rëndësishme është të theksohet, që trupat e ngurtë pavarësisht shformimit vëllimi ruhet. • Trupat e ngurtë ruajnë vëllimin. • Trupat e ngurtë janë të fortë, shembuj të ndryshëm.
Tema 1.6 Vetitë e lëngjeve Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të thotë katër nga vetitë e lëngjeve. 2) Të konkretizojë me nga një shembull secilën veti të lëngjeve. 3) Të japë katër shembuj të sipërfaqeve të lira të lëngjeve dhe t’i krahasojë ato për të gjetur të përbashkëtën.
LIBËR PËR MËSUESIN
Provohen njohuritë e marra: • Punohen ushtrimet 1-5 duke i diskutuar rast pas rasti. • Vlerësohen nxënësit. (7 min) • Jepen detyrat e shtëpisë ushtrimi 6 dhe për secilin paragraf të temës në libër të shkruajë një shembull që nuk paraqitur aty. (3 min)
Metodat: Shpjegim, eksperiment, arsyetim. Mjetet: Lëngje të ndryshme që të ndryshojnë nga viskoziteti, gota qelqi, enë të shkallëzuar shiringë, sfera të vogla, ngjyrues etj. Zhvillimi i orës së mësimit. • Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për karakteristikat e trupave të ngurtë duke i konkretizuar me shembuj. Informacioni i ri (23 min) • Njihen nxënësit me temën dhe shkruhet në dërrase. • Pyetën për ndërtimin thërrmijor të lëndës dhe për molekulën.
13
• Zhvillohen eksperiment me sfera dhe një gotë uji për të nxjerrë në pah vendosjen e molekulave te lëngjet, paketimin e tyre po ashtu dhe vetinë e rrjedhshmërisë, duke rrëshqitur shtresat. • Nëpërmjet eksperimenteve provoni që lëngjet nuk e ruajnë formën e tyre, por marrin formën e enës ku ndodhet. • Provoni që vëllimi i lëngjeve nuk ndryshon duke përdorur enë të shkallëzuar. • Tregoni që lëngjet nuk ngjishen duke përdorur një shiringë dhe ujë. • Tregoni që sipërfaqja e lirë e lëngjeve në prehje është më e vogla e mundshme. • • • •
Bëhet një përsëritje e vetive të lëngjeve Kontrolloni njohuritë e marra nga nxënësit. Punohen ushtrimet 1,3,4,5,6 Bëhen vlerësimet dhe jepen detyrat e shtëpisë Usht 2,7,8
(2 min) (7 min) (3 min)
FIZIKA 6
Tema 1.7 Vetitë e gazeve Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të thotë katër veti të gazeve. 2) Të thotë nga një shembull për çdo veti të gazit. 3) Të shpjegojë ndërtimin molekular të gazeve dhe lëvizja e tyre. 4) Të bëjë krahasimin midis vetive të lëngjeve dhe të gazeve. Metodat: Shpjegimi, eksperimenti, bashkëbisedimi, arsyetimi. Mjetet: Shiringë, tullumbace, parfum etj. Zhvillimi i orës së mësimit • Kontrollohen detyrat e shtëpisë. • Pyeten nxënësit për vetitë e lëngjeve. • Lëvizja e molekulave të lëngjeve nga se varet?
14
Informacioni i ri • Pyeten nxënësit çfarë na rrethon ne. Atmosfera nga se përbëhet? • Cilat janë gjendjet e lëndës? • Shkruhet në dërrasë tema e mësimit. • Lëvizja e molekulave të gazta krahasohet me lojtarët në fushën e futbollit (lëvizja është në drejtime të çfarëdoshme e pareshtur, distanca ndërmjet molekulave është 10 herë më e madhe se te lëngjet).
• Të theksohet që gazet nuk kanë formë dhe vëllim të caktuar, por marrin formën e enës ku ndodhet. • Gazet kanë veti të zgjerohen, të përhapen kudo. • Gazet ngjishen, jepni shembuj të ndryshëm • Ajri dhe përbërja e tij. • Të theksohet që ajri gjatë lëvizjes mund të kryejë punë. Bëhet një përsëritje e njohurive të dhëna Kontrollohen njohuritë e marra Punohen ushtrimet 1-5 Vlerësohen nxënësit Jepen detyrat e shtëpisë usht 6,7,8
Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të listojë pesë koncepte të marrë në kapitullin (Trupat dhe lënda). 2) Të përkufizojë konceptin trup, masë ,vëllim, lëndë, molekulë. 3) Të listojë nga tre veti për secilën gjendje të lëndës. 4) Të gjejë veti të përbashkëta të 3 gjendjeve të lëndës. 5) Të kryejë veprime me njësitë e gjatësisë dhe të masës për gjetjen e vëllimit të trupave dhe masën e tyre.
LIBËR PËR MËSUESIN
Tema 1.11 Përsëritje kapitulli (trupat dhe lënda)
Metodat: Bashkëbisedimi, problemore, arsyetimi, analiza. Zhvillimi i orës së mësimit Bëhet një përsëritje e koncepteve të marra (5 min) Kërkohet nga nxënësit të listojnë konceptet e mësuara në këtë kapitull duke ndërtuar hartën në dërrasë Theksohet qe molekula është thërrmija më e vogël e lëndës qe ruan vetitë e saj. Pyeten nxënësit për njësitë e matjes për gjatësinë, vëllimin dhe masën e trupave . Ndahen nxënësit në tri grupe dhe u jepet usht 1,2,3 (5 min) Diskutohen përgjigjet e ushtrimeve (5 min) Pyeten për tre gjendjet e lëndës dhe vetitë e tyre të ndarë në tre grupe ku secili grup përgjigjet për vetitë e një gjendje të lëndës. (5 min) Nxënësit të ndarë në 6 grupe u jepen ushtrimet nga 1-6 (5 min )
15
Diskutohen ushtrimet nga 1-6 (10 min) Si mund të gjendet masa e një sasie lëngu? Si mund të gjendet vëllimi i një trupi jo të rregullt kur kemi enë të shkallëzuar dhe uji. (2 min.) Si provohet qe molekulat janë në lëvizje të parreshtur. (2 min) Sa është vëllimi i një dhome me përmasa 4 m, 500c, 3000mm 3 min gjithë klasa. 3 min Vlerësimi i nxënësve dhe udhëzime për detyrat e shtëpisë. Testi për vetëkontroll. 3min
FIZIKA 6
Tema 1.12 Test për vetëkontroll (trupat dhe lënda) Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të gjejë pohimet e vërteta nga të gabuarat. 2) Të plotësojë tabelën ku të gjejë mjetin dhe njësinë matëse. 3) Të shkruajë shembuj për vetitë e trupave 4) Të kryejë veprime me njësitë e vëllimit dhe të masës, shumëfishat dhe nënfishat e tyre. Metoda: Punë e pavarur e nxënësit Zhvillimi i orës së mësimit Nxënësit ndahen në dy grupe. U jepet testi çdo nxënësi.
16
Grupi A 1. Cilët nga fjalët e mëposhtme tregon lëndë? (3 pikë) Tavolinë, karrige druri, uji, shishe qelqi, qelq, letër, dru. 2. Cilat nga pohimet e mëposhtme NUK janë të vërteta? (10 pikë) a) Lënda ndodhet në gjendje të ngurtë, të lëngët, të gaztë. b) Molekula është thërrmija më e vogël e lëndës që nuk e ruan vetinë e saj. c) Njësia matëse e masës së trupave është m3 . d) Trupat e ngurtë e ruajnë formën dhe vëllimin kur nuk veprohet mbi to. e) Lëngjet nuk ruajnë vëllimin. 3. Jepni nga dy shembuj për 3 veti të trupave të ngurtë. (3 pikë) 4. Si gjendet vëllimi i një çelësi me anë të një enë të shkallëzuar dhe ujë? Përshkruani shkurt metodën e përdorur. (3 pikë)
(8 pikë)
2cm+100mm= …………cm
5 kg+ 255g=……………kg..
2 l+4 cm3=……………cm3.
2000cm=? ……….m
Notat Pikët 27
4 0-6
5 7-10
6 11-14
7 15-19
8 20-22
9 23-25
10 26-27
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit Grupi B 1. Cilët nga fjalët e mëposhtme tregon trup? (3 pikë) Tavolinë, karrige druri, uji, shishe qelqi, qelq, letër, dru. 2. Cilat nga pohimet e mëposhtme janë të vërteta? (10 pikë) a) Lënda ndodhet në gjendje të ngurtë, lëngët, gaztë.? b) Molekula është thërrmija më e vogël e lëndës që nuk e ruan vetinë e saj? c) Njësia matëse e masës së trupave është m3 ? d) Trupat e ngurtë e ruajnë formë dhe vëllimin kur nuk veprohet mbi to? e) Lëngjet nuk ruajnë vëllimin? 3. Jepni nga dy shembuj për 3 veti të trupave të lëngët. (3 pikë) 4. Si gjendet vëllimi i një shkumësi me anë të një ene të shkallëzuar dhe ujë? Përshkruani shkurt metodën e përdorur ( 3 pikë) 5. Plotësoni barazimet : (8 pikë) 6dm+150mm= …………cm 13 kg+ 50g=……………g.. 5 l+4 dm3=……………dm3. Notat Pikët 27
4 0-6
5 7-10
6 11-14
LIBËR PËR MËSUESIN
5. Plotësoni barazimet :
2000mm=? ……….m 7 15-19
8 9 20-22 23-25
10 26-27
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit.
17
KREU 2. DUKURITË TERMIKE Tema 2.1 Ndjesitë termike dhe temperatura Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të përkufizojë temperaturën si madhësi fizike. 2. Të shpjegojë kuptimin e baraspeshës termike. 3. Të shpjegojë ndërtimin e termometrit. 4. Të shpjegojë përdorimet e tyre në jetën e përditshme.
FIZIKA 6
Metodat e përdorura • Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi.
18
Mjetet: • Trupa të lëndëve të ndryshme, ngrohës uji, termometër mjekësor dhe termosetër lëngjesh etj. Zhvillimi i orës së mësimit • Pyeten nxënësit për tri gjendjet e lëndës dhe vetitë e tyre. • Kërkohet që nxënësit të prekin me dorë trupa të ndryshëm që kanë përreth. • Pyeten çfarë ndjesie kishin në dorë të ngrohtit ose të ftohtit. • Njihen nxënësit me kapitullin e ri dhe shkruhet tema në dërrasë. (7 min) • Informacioni i ri Jepet përkufizimi i temperaturës si madhësi fizike. Theksohet që temperatura tregon shkallën e ngrohtësisë së trupave, më i ngrohë apo më i ftohtë. Jepet njësia matëse e temperaturës e shprehur në celsius dhe kelvin. Matja e temperaturës, termometri Theksohet se te prekurit nuk mund të përcaktojë saktë shkallën e ngrohtësisë. Shpesh është e pamundur por dhe e gabuar, prandaj duhet mjeti matës. • Jepen llojet e termometrave dhe përdorimi i tyre. • Si përdoret ai në matje (kontakt i plotë me trupin që mat temp.) Baraspesha termike dhe matja e temperaturës • Kur trupat janë në baraspeshë termike, shembuj të ndryshëm. • Si shkëmbehet ngrohtësia e trupave kush merr dhe kush jep? (25 min)
Kontroll i njohurive të marra Ushtrimet 1-4 Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave .
10 min 3 min
Tema 2.2 Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë
Metodat e përdorura: shpjegimi, bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi. Mjetet: Ngrohës, unazë metalike, sferë të të njëjtit diametër. Zhvillimi i orës së mësimit • Kontrollohen detyrat dhe pyeten për ndjesitë termike dhe temperaturën. (7 min) • Njihen me temën e re. Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë. • Shpjegohet çfarë ndodh me trupat kur ngrohen ose ftohen. • Jepet përkufizimi i bymimit dhe tkurrjes termike të trupave. • Zhvillohet eksperimenti që tregon bymimin termik të trupave të ngurtë. • Pasojat praktike të bymimit termik të trupave të ngurtë. Jepet shembulli: Kur temp. ndryshon nga -30 Co në 40Co, një urë metalike me gjatësi 200m e ndryshon gjatësinë me 15cm. Arsyet pse duhet të kenë njohuri njerëzit kur bëjnë ndërtime. • Bymimi termik varet nga lloji i lëndës. Jepen shembuj për rëndësinë e njohjes së kësaj dukurie, p.sh. Në një tarracë shtëpie nuk mund të përdoren dy lloj metalesh etj. (25 min) Kontrollohen njohuritë e marra nga nxënësit nëpërmjet pyetjeve dhe usht 1-4 (10 min) Bëhet vlerësimi i njohurive dhe jepen detyrat e shtëpisë.
LIBËR PËR MËSUESIN
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të përkufizojë dukurinë e bymimit dhe të tkurrjes së trupave. 2) Të thotë nga dy shembuj për bymimin dhe tkurrjen e trupave. 3) Të shpjegojë rëndësinë e të diturit të këtyre dy dukurive, bymimit dhe tkurrjes.
19
Tema 2.3 Bymimi termik i lëngjeve dhe i gazeve Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të përkufizojë dukurinë e bymimit dhe tkurrjes së lëngjeve dhe gazeve. 2) Të shpjegojë dallimin që ekziston te të tre gjendjet e lëndës për bymimin dhe tkurrjen. 3) Të analizojë pse është ky dallim (gazet bymehen dhe tkurren më shumë se lëngjet dhe se trupat e ngurtë) Metodat e përdorura: Vëzhgimi, shpjegimi, arsyetimi
FIZIKA 6
Mjetet: Ngrohëse, tullumbace, shishe, lëngje të ndryshme
20
Zhvillimi i orës së mësimit • Kontrollohen detyrat e shtëpisë dhe njohuritë për bymimin dhe tkurrjen termike të trupave të ngurtë. (7 min) Informacioni i ri • Shkruhet tema në dërrasë. • Lëngjet bymehen kur ngrohen dhe ngjishen (tkurren) kur ftohen. • Shpjegohet ndërtimi i termoskopit dhe përpiqemi të bëjmë eksperimentet me lëngje të ndryshme. • Theksohet që lëngjet bymehen kur ngrohen (rrisin vëllimin) dhe zvogëlojnë vëllimin kur ftohen (tkurren). • Lëngjet e ndryshme me të njëjtin vëllim nuk bymehen njëlloj. Të theksohet që bymimi dhe tkurrja vjen si rezultat i ndryshimit të largesës midis molekulave të lëndës. • Ndërtimi i termometrit bazohet në bymimin dhe tkurrjen e lëngjeve (termoskop i shkallëzuar). Gazet bymehen dhe tkurren (termikisht). • Bëhet eksperimenti me një shishe dhe tullumbac, ngrohet me një tharëse flokësh. • Shpjegohet dukuria që ndodh gjatë ngrohjes dhe gjatë ftohjes. • Shpjegohet pse bymimi dhe tkurrja te gazet është më i dukshëm se te lëngjet dhe trupat e ngurtë. (25 min) Kontrollohen njohuritë e marra nëpërmjet pyetjeve të ndryshme dhe usht. 1-3 për të kontrolluar objektivat. (10 min) Bëhet vlerësimi dhe jepen detyrat e shtëpisë usht. 4, 5, 6. (3 min)
Tema 2.4 Shndërrimi i gjendjeve të lëndës Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të përkufizojë dukurinë e shkrirjes dhe të ngurtësimit të trupave kristalorë. Të përkufizojë dukurinë e avullimit dhe të vlimit, kondensimit, sublimimit. 2) Të tregojë me fjalë dallimin që ekziston te dukuria e vlimit dhe e avullimit. 3) Të analizojë 3 faktorët që ndikojnë në avullimin e lëndës. Të japë nga një shembull për secilin faktor që ndikon në avullim. Metodat e përdorura: Vëzhgimi, shpjegimi, arsyetimi.
Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë dhe pyeten për bymimin dhe tkurrjen termike të lëngjeve dhe gazeve. (7 min) • Njihen nxënësit me temën e mësimit Pyeten nxënësit për tre gjendjet e lëndës dhe dallimet ndërmjet tyre Kur ndryshon gjendja e lëndës? Kërkohen shembuj të ndryshëm të gjendjeve të lëndës në natyr . Bëhet eksperimenti i shkrirjes së një cope akulli dhe avullimit të plotë të tij. Theksohen faktorët e ndryshimit të gjendjes së lëndës: temperatura dhe kushtet fizike (sipërfaqja). Kalimet e lëndës nga një gjendje në një tjetër. Jepen përkufizimet e dukurive të shkrirjes, ngurtësimit, lëngëzimit, avullimit, vlimit, sublimimit, brymëzimit. Secila dukuri e shoqëruar me shembuj. Faktori temperaturë është vendimtar në ndryshimin e gjendjes së lëndës. Theksohet që avullimi ndodh në çdo temperaturë, por me rritjen e temperaturës, shtohet avullimi dhe arrin një temperaturë ku lëngu valon (avullim i vrullshëm). Avullimi varet nga sipërfaqja e lirë e lëngut (shembuj), por dhe nga lloj i lëngjeve (shembuj). Avullimi ndodh dhe te trupat e ngurtë (shembull: era e sapunit, naftalinës........) kjo quhet sublimim. Ndërtoni skemën e përbashkët për shndërrimet e gjendjeve të lëndës. (25 min)
LIBËR PËR MËSUESIN
Mjetet: Ngrohëse, enë e hapur, shishe, lëngje të ndryshme, akull.
21
Kontrollohen njohuritë e marra për të parë realizimin e objektivave nëpërmjet diskutimit të usht 1-7 (10 min) Bëhet vlerësimi i nxënësve dhe jepen detyrat e shtëpisë. (3 min)
Tema 2.7 Përsëritje (Dukuritë termike) Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë:
FIZIKA 6
1) 2) 3) 4)
Të shkruajë hartën e koncepteve të marra në këtë kapitull. Të përkufizojë temperaturën si madhësi fizike dhe të thotë njësinë matëse Të përkufizojë dukurinë e avullimit dhe të vlimit, kondensimit,sublimimit. Të tregojë nëpërmjet shembujve që temperatura është faktori kryesor i ndryshimit të gjendjes së lëndës me shembuj . 5) Të përkufizojë dukuritë e bymimit e tkurrjes së trupave. 6) Të analizojë dobinë ose dëmin që shkaktojnë në natyrë bymimi dhe tkurrja e trupave, të japë nga një shembull për secilën dukuri. Metodat e përdorura: Diskutimi, arsyetimi, punë e pavarur. Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë (5 min) • Ndahen nxënësit në katër grupe. Secilit grup i jepet të diskutojë për dukuritë, madhësitë fizike, njësitë matëse, ndeshja në natyrë e këtyre dukurive dhe rëndësia e njohjes së tyre. Grupi Pare:Ndjesitë termike dhe termometri Grupi i dytë: Bymimi dhe tkurrja e trupave të ngurtë. Grupi i tretë: Bymimi dhe tkurrja e lëngjeve dhe gazeve. Grupi i katërt: Shndërrimet e gjendjes së lëndës. (10 min) • Diskuton secili grup duke plotësuar grupet tjera. (20 min) • Bëhet një përmbledhje e gjithë dukurive dhe madhësive fizike të mësuara në këtë kapitull. (5 min) • Bëhet vlerësimi i nxënësve dhe jepen detyrat e shtëpisë (Testi për vetëkontroll). (5 min)
22
Tema 2.8 TEST PËR VETËKONTROLL (Dukuritë termike)
Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të gjejë pohimet e vërteta nga të gabuarat. 2) Të shpjegojë me shkrim dukuritë termike që ndodhin në natyrë. 3) Të arsyetojë për ndryshimet e gjendjes së lëndës, duke dhënë argumentet e tij me shkrim.
LIBËR PËR MËSUESIN
Metoda Punë e pavarur e nxënësit Zhvillimi i orës së mësimit Nxënësit ndahen në dy grupe. I jepet testi çdo nxënësi. Grupi A 1) Lidhni elementet e listës së parë me ato të listës së dytë dhe të tretë. Madhësi fizike Njësi matëse Aparat matës Temperaturë kilogram metër shirit Kohë Gradë Celsius peshore Masa sekondë ora 3 Vëllimi m termometër enë e shkallëzuar 1) a) b) c) d) e) f ) g) h)
Qarko vetëm thëniet e gabuara dhe korrigjoje shprehjen si duhet: Lëngjet dhe gazet nuk bymehen. Gazet bymehen më shumë se lëngjet. Avullimi i lëngjeve varet vetëm nga temperatura. Avullimi i lëngjeve varet nga sipërfaqja. Bymimi i trupave të ngurtë nuk bëhet sipas të gjithë drejtimeve Lëngjet e ndryshme avullojnë njëlloj në të njëjtën temperaturë. Avullimi ndodh në çdo temperaturë. Parimi i punës së termometrit mbështetet në avullimin e lëngjeve.
(4 pikë)
23
i) Bymimi i metaleve të ndryshme në të njëjtën temperaturë është indryshëm. j) Një top llastiku i fryrë i futur në frigorifer fryhet më shumë. (16 pikë) Shënim. Alternativa që është e gabuar n.q.s. e kthen në të vërtetë vlerësohet me dy pikë. Notat Pikët 20
4 0-5
5 6-9
6 10-12
7 13-15
8 16-17
9 17-18
10 19-20
FIZIKA 6
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit.
24
KREU 3: DUKURITË ELEKTRIKE DHE MAGNETIKE Tema 3.1 Qarku dhe rryma elektrike
LIBËR PËR MËSUESIN
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të përkufizojë rrymën elektrike si dukuri fizike. • Të thotë njësinë e intensitetit të rrymës dhe të tensionit. 2. Të shpjegojë ndërtimin e baterisë si burim të energjisë elektrike. 3. Të ndërtojë një qark të thjeshtë elektrik dhe të thotë pjesët kryesore të qarkut elektrik. • Të krahasojë qarkun elektrik me atë hidraulik. Metodat e përdorura Bashkëbisedimi,vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. Mjetet: Bateri me tensione të ndryshme, llamba të vogla, tela lidhës prej bakri. Zhvillimi i orës së mësimit • Pyeten nxënësit për ndërtimin e lëndës dhe molekulën. • Njihen nxënësit me kapitullin e ri dhe shkruhet tema në dërrasë
(7 min)
Informacioni i ri Bëhet një hyrje e shkurtër çfarë dinë nxënësit për rrymën elektrike, pse përdoret. Një nga burimet e energjisë elektrike. Pila • Nxënësit vrojtojnë pila të ndryshme dhe bateri. • Shpjegohet ndërtimi i pilës dhe formimi i baterisë. Në çdo pilë ose bateri janë të shënuar disa karakteristika. Një ndër to është tensioni (V). Shpjegohet që tensioni është madhësi fizike karakteristikë e baterisë. Qarku elektrik Ndërtohet një qark i thjeshtë elektrik me bateri, llambë dhe fije lidhëse. Shpjegohet rëndësia e secilës pjesë, shtohen dhe elemente të tjera. Tregohen disa konsumatorë të energjisë elektrike. Kur qarku është i hapur dhe kur i mbyllur. Ndërtohet një skemë e thjeshtë në dërrasë duke patur të gjithë elementët e nevojshëm.
25
Rryma elektrike Shpjegohet ndërtimi i molekulës, atomit (modeli planetar). Ngarkesat elektrike +, Shpjegohet që në natyrë ka dy ngarkesa elektrike (mbartësit e këtyre ngarkesave). Jepet përkufizimi i rrymës elektrike. Tregohen disa përcjellës (alumin, bakër, flori). Njësia matëse e intensitetit të rrymës (Amperi). Aparati matës, Ampermetri. Bëhet krahasimi i qarkut elektrik me atë hidraulik. Bateria me rezervuarin e ujit, fijet përcjellëse me tubat e ujit, konsumatorët e energjisë elektrike me ato të ujit, ampermetri me matësin e ujit. (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-5. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave. (3 min)
Tema 3.2 Skema e qarkut elektrik
FIZIKA 6
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të vizatojë simbolet e një qarku elektrik dhe t’i emërtoji ato. 2. Të thotë një ndryshim ndërmjet lidhjes në paralel dhe në seri të konsumatorëve të energjisë elektrik në një qark elektrik. 3. Të ndërtojë një qark të thjeshtë elektrik kur jepet skema e tij dhe anasjelltas. • Të krahasojë qarkun elektrik me atë hidraulik duke krahasuar secilën pjesë. Metodat e përdorura Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. Mjetet: Bateri me tensione të ndryshme, llamba të vogla, tela lidhës prej bakri. Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për qarkun elektrik dhe rrymën elektrike. Përbërësit e një qarku të thjeshtë elektrik. (7 min)
26
Informacioni i ri Skema e një qarku elektrik • Për secilin element vizatohen shenjat dalluese (simbolet) dhe emërtohen. • Ndërtohet skema e një qarku të hapur dhe të mbyllur. Lidhja e konsumatorëve në një qark.
Tema 3.4 Efektet e rrymës elektrike Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të listojë katër efekte të rrymës elektrike që i shikojnë në jetën e përditshme. 2. Të japë nga një shembull për çdo efekt të rrymës elektrike. 3. Të ndërtojë një skemë të një qarku të thjeshtë elektrik kur të përmbajë konsumatorë të ndryshëm.
LIBËR PËR MËSUESIN
Qarku elektrik Ndërtohet një qark i thjeshtë elektrik me bateri, llambë dhe fije lidhëse. Shpjegohet rëndësia e secilës pjesë, shtohen dhe elemente të tjera. Tregohen disa konsumatorë të energjisë elektrike. Ndërtohet një skemë e thjeshtë në dërrasë duke patur të gjitha elementet e nevojshme. Dy mënyrat e lidhjes, në seri dhe në paralel. Shpjegohen karakteristikat e secilës lidhje. Cila nga madhësitë fizike nuk ndryshon. Si lidhet ampermetri dhe voltmetri në qark. Nxirret në pah epërsia e lidhjes në paralel në krahasim me lidhjen në seri. Jepen shembuj. Bëhet krahasimi i qarkut elektrik me atë hidraulik, duke i listuar në dy kolona dhe i lidhim me shigjetë. Bateria me rezervarin e ujit, fijet përcjellëse me tubat e ujit, konsumatorët e energjisë elektrike me ato të ujit, ampermetri me matësin e ujit. (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht.c1-5. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë usht 6-8. (3 min)
Metodat e përdorura Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi , shpjegimi. Mjetet: Tharëse flokësh, ngrohëse elektrike, llambë elektrike, gozhdë, bateri, tela lidhës prej bakri. Zhvillimi i orës së mësimit. Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për qarkun elektrik dhe rrymën elektrike. Përbërësit e një qarku të thjeshtë elektrik. Skemë e thjeshtë e lidhjes në seri të konsumatorëve dhe e lidhjes në paralel (lidhje e degëzuar). (7 min) 27
Informacioni i ri Efekti termik i rrymës elektrike Shpjegohet efekti termik i rrymës me anë të shembujve të ndryshëm, por dhe me demostrim me një tharëse. Shpjegohet roli i rezistencës elektrike te konsumatorët, kur kjo është e dobishme dhe kur e dëmshme. Efekti dritor i rrymës elektrike. Shembuj ku është i dukshëm efekti dritor i rrymës. Efekti magnetik i rrymës elektrike. Ndërtohet një qark i thjeshtë elektrik me bateri, fije lidhëse, një gjilpërë magnetike, një bobinë e vogël. Vrojtohet ndryshimi i drejtimit të gjilpërës magnetike kur mbyllet qarku. Shembull: Një kaçavidë e përdorur tërheq gjilpërë ose tallash hekuri.
FIZIKA 6
Efekti mekanik i rrymës elektrike. Jepen shembuj të ndryshëm të përdorimit të elektromotorëve në pajisjet elektro-shtëpiake. Efekti kimik i rrymës elektrike. Përdoret në veshjet e metaleve (P.sh. thuhet që është larë me flori). Procesi i elektrolizës (do mësohet në klasat më të larta). (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-4. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë usht. 5,6. (3 min)
Tema 3.5 Bashkëveprimi magnetik Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 4. 5. • 6. •
Të përkufizojë magnetët. Të tregojë si bashkëveprojnë magnetët . Të tregojë ku bashkëveprimi është më i madh. Të ndërtojë një skemë të bashkëveprimit të magnetëve. Të tregojë dallimin në mes magnetëve të përhershëm dhe të përkohshëm.
Metodat e përdorura: Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. 28
Mjetet:
Magnetë të drejtë dhe në formë U-je, tallash hekuri, gjilpërë magnetike Zhvillimi i orës së mësimit. Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për efektet e rrymës elektrike dhe kërkohet shembull për çdo efekt (7 min) Informacioni i ri • Çfarë janë magnetët?
Bashkëveprimi magnetik dhe fusha magnetike. Me anë të demonstrimit provojmë që përreth magnetëve ka fushë magnetike dhe nëpërmjet saj ndodh bashkëveprimi. Çfarë duhet të dihet rreth magnetëve. Polet e magnetëve, bashkëveprimi, fusha magnetike, busulla, nuk ndahen polet e magnetëve, magnetizimi i trupave . (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-5. (10 min) Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë (3 min)
LIBËR PËR MËSUESIN
Shpjegohet kush mund të jetë magnet, elektomagnet, lëndët ferromagnetike, magnetë të përhershëm dhe të përkohshëm. Polet e një magneti. Eksperiment frontal për të treguar polet e magnetit. Të theksohet që sa herë ta ndajmë magnetin shfaqen pole të reja.
Tema 3.6 Toka sillet si magnet. Busulla
Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1. Të përkufizojë vijat e forcës të fushës magnetike. 2. Të tregojë ndërtimin e busullës. • Të thotë dy shembuj të përdorimit të përdorimit të busullës. 3. Të argumentojë ndërtimin e busullës. • Të ndërtojë skemën e fushës magnetike të tokës. Metodat e përdorura Bashkëbisedimi, vrojtimi, arsyetimi, shpjegimi. Mjetet: Gjilpëra magnetike, tallash hekuri, busull, fije peri, gjilpërë, magnetë të drejtë.
29
Zhvillimi i orës së mësimit Kontrollohen detyrat e shtëpisë • Pyeten nxënësit për magnetët, fushën magnetike, polet e magnetit, bashkëveprimi ndërmjet tyre, vijat e forcës. (7 min) Informacioni i ri • Përsëri mbi fushën magnetike Përpiquni të krijoni pamjen e vijave të fushës magnetike të një magneti të drejtë me tallash hekuri, ku vijat janë më të dendura dhe fusha është më e fortë. Fusha magnetike e tokës Toka është një magnet gjigant. Ndërtohet figura në dërrasë. Tregohet që polet gjeografike nuk përputhen me polet magnetike.
FIZIKA 6
Busulla Tregohet ndërtimi i busullës, pjesët kryesore, arsyeja pse kutia nuk është metalike. Si mund të ndërtojmë një busull të thjeshtë. Si duhet ambienti përreth busullës që të tregojë orientim të saktë. (25 min) Kontrollohen objektivat e orës së mësimit usht. 1-8. Vlerësim i njohurive, dhënia e detyrave të shtëpisë.
(10 min) (3 min)
Tema 3.9 PËRSËRITJE (DUKURITË ELEKTRIKE) Objektivat: Në përfundim të këtij mësimi, nxënësi/ja duhet të jetë i/e aftë: 1) Të shkruajë hartën e koncepteve të marra për dukuritë elektrike dhe magnetike në këtë kapitull. • Të përkufizojë rrymën elektrike, qarkun elektrik, lidhjen në seri dhe në paralel. • Të listojë efektet e rrymës elektrike. 2) Të krahasojë lidhjen në paralel me atë në seri të konsumatorëve elektrikë, duke patur skemat përpara.
30
3) Të analizojë fushën magnetike nëpërmjet vijave imagjinare të fushës magnetike, si element i rëndësishëm i bashkëveprimit magnetik.
Metodat e përdorura: Diskutimi, arsyetimi,punë e pavarur.
(5 min)
• Ndahen nxënësit në dy grupe. Secilit grup i jepet të diskutojë për dukuritë elektrike, magnetike dhe njësitë matëse, ndeshja në natyrë e këtyre dukurive dhe rëndësia e njohjes së tyre. • Grupi i parë: Dukuritë elektrike. Qarku elektrik, pila, bateria, rryma elektrike, përcjellës dhe jopërjellës, lidhja në seri, karakteristikat, lidhja në paralel, karakteristikat, skema e tyre. • Grupi i dytë: Dukuritë magnetike. Magnetët, polet, magnet të përhershëm dhe të përkohshëm, bashkëveprimi i magnetëve. Të vizatojnë fushën magnetike dhe të tregojnë ku është më e madhe. Të vizatojë fushën magnetike të tokës. (10 min) • Diskuton secili grup duke plotësuar grupet e tjera. • Diskutohet nga një rast për secilin ushtrim tek testi për vetëkontroll. (20 min) • Bëhet një përmbledhje e gjithë dukurive dhe madhësive fizike të mësuara në këtë kapitull. (5 min) • Bëhet vlerësimi i nxënësve dhe jepen detyrat e shtëpisë (Testi për vetëkontroll). (5 min)
LIBËR PËR MËSUESIN
Zhvillimi i orës së mësimit. Kontrollohen detyrat e shtëpisë
31
Tema 3.10 TEST PËR VETËKONTROLL (Dukuritë elektrike dhe magnetike) Objektivat: Nxënësi/ja në përfundim të orës së mësimit të jetë i/e aftë: 1) Të gjejë pohimet e vërteta nga të gabuarat. 2) Të skicojë skemën e lidhjes në seri dhe paralel të konsumatorëve elektrikë, efektet e rrymës elektrike në natyrë. 3) Të shpjegojë me shkrim bashkëveprimin magnetik.
FIZIKA 6
Metoda: Punë e pavarur me nxënësit.
32
Zhvillimi i orës së mësimit Nxënësit ndahen në dy grupe. I jepet testi çdo nxënësi. Grupi A Plotëso vendet bosh në fjalitë e mëposhtme: • Rryma elektrike________________ në përcjellës, nëse qarku është i ________ • Efekti mekanik dhe _____________ gjen zbatim tek _____________ • Në lidhjen në paralel n.q.s digjet një llambë te __________________________ • Polet e njëjta të magnetit,___________________ (4 pikë ) 1) Qarko vetëm thëniet e gabuara dhe korrigjoje shprehjen si duhet. a) Qarku elektrik formohet nga përcjellës dhe konsumatorë. b) Polet e kundërta të magnetëve tërhiqen. c) Ampermetri është aparat matës i temperaturës. d) Magneti tërheq të gjithë trupat e ngurtë. e) Tek hekuri i hekurosjes gjen zbatim efekti termik i rrymës. f ) Në shtëpi instalimi është në lidhje në seri. g) Në një shufër çeliku të magnetizuar, të dyja polet janë të njëjta. h) Lidhja në paralel ndryshe quhet lidhje e degëzuar. i) Në lidhjen në seri n.q.s digjet një llambë, të tjerat nuk ndizen. j) Bëni skemën e tokës si magnet. k) Ndërtoni skemën e lidhjes në seri të dy llambave në një qark elektrik të mbyllur.
Shënim. Alternativa që është e gabuar n.q.s e kthen në të vërtetë vlerësohet me dy pikë. Grupi B. Bëhet nga mësuesi/ja Notat
4
5
6
7
8
9
10
Pikët
0-5
6-9
10-12
13-15
16-17
17-18
19-20
20
LIBËR PËR MËSUESIN
Shënim: Testi zhvillohet në 35 min. 10 min diskutohet testi për paqartësitë që kanë pasur nxënësit.
33
Related Documents 3m3m1z
Liber Mesuesi Fizika 6 2u5i30
December 2019 110
Liber Mesuesi - Fizika 6 Cambridge 145f16
November 2019 254
Liber Mesuesi Fizika 7 n226d
October 2019 253
Liber Mesuesi Fizika 8.pdf l5s2t
December 2021 0
Liber Mesuesi - Muzika 6 2a372g
December 2021 0